تحریم ها عملکرد دولت آقای روحانی را سد کرده است

نادر هوشمندیار در خصوص عملکرد مدیران دولتی در دوران تحریم ها می گوید: گلوگاه ایران در بحث تحریم ها بانک مرکزی بوده، که محدودیت های بسیاری را برای صادرات و واردات به وجود آورده است. این تحریم ها از چالش های دولت آقای روحانی به حساب می آید که عملکرد ایشان را اساسا سد کرده است.

اینتیتر – سحر زمانی؛ ۴۲ سال از انقلاب اسلامی ایران می گذرد و تاکنون ۱۲ دولت بر سرکار آمده اند و مدیریت اجرایی کشور را دردست گرفته اند. هر کدام از این دولت ها در دوران کاریشان با چالش هایی مواجه بوده و با آنها دست و پنجه نرم کرده اند. برخی از این چالش ها به صورت مشترک در بین همه ی آنها وجود داشته است. در رابطه با این مسائل، چالش ها و عملکرد دولتها در قبال آنها، با دکتر نادر هوشمندیار، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفتگویی داشتیم. مشروح این گفت و گو را در ادامه می خوانیم:

جناب آقای دکتر، نظام مدیریت دولتی ایران طی ۱۲ دوره ریاست جمهوری خود از نظر شما با چه چالش های مهمی رو به رو بوده است؟

هوشمندیار: در وهله اول باید گفت که پایه و اساس بررسی دولت ها بر مبنای برنامه های توسعه است که برای ۵ سال تنظیم می شوند. با وجود اینکه برنامه ها بسیار خوب هستند اما حتی ۲۰ الی ۳۰ درصد آنها در دولت ها به مرحله اجرا نرسیده اند. علت ضعف اجرایی آنها، نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی است که در فازها و مراحل قرار میگیرند. منظور از فازها، مراحل و سرمایه اجتماعی این است که افراد معمولا در جای خود نبوده اند و از میان دوستان قدیمی یا به واسطه توصیه همکاران دیگر، انتخاب شده اند. لذا این افراد از فیلتر شورایی که تخصص داشته باشد تا آنها را از نظر علمی و عملکردی مورد بررسی قرار دهد، رد نمی شوند. متاسفانه این یکی از بزرگترین چالش هایی است در این دوران ها بوده و در حال حاضر هم وجود دارد.

در خصوص مدیریت می توان گفت که مدیریتی که مبنای آن تولید باشد را در دولت ها بسیار کمرنگ دیدیم. منظور از تولید،اشتغال زایی، صادرات و ارزآوری است که منجر به بهبود وضع معیشتی مردم میشود. متاسفانه بحث تولید را در دولت آقای روحانی ندیدیم و در دولت آقای احمدی نژاد اوضاع بدتری را مشاهده کردیم. با وجود اینکه در زمان آقای احمدی نژاد قیمت نفت به بشکه ای ۱۴۰ دلار هم رسید.

در حال حاضر نیز قیمت نفت بشکه بین ۴۵ تا ۵۰ دلار است. بودجه هم بر اساس درآمدهای نفتی بسته می شود. در کنار این درآمدهای نفتی باید تولید باشد که نیست. توجه داشته باشید، زمانی که در مورد موضوعی بحث می کنیم باید ابعاد کاربردی، معضلات و راهکار را مورد بررسی قرار دهیم. وقتی میگوییم مدیریت اقتصادی در دولت آقای روحانی ناکارا بوده است، مسائل بسیاری از جمله تحریم ها، معضل فروش نفت و کرونا را باید درنظر بگیریم. به عنوان مثال، گلوگاه ایران در بحث تحریم ها بانک مرکزی بوده که محدودیت های بسیاری را برای صادرات و واردات به وجود آورده است. به گونه ای که حتی برای جا به جایی یک دلار از کشوری به کشور دیگر باید ابتدا تایید بانک جهانی و پس از آن تایید خزانه داری کشور آمریکا را داشته باشیم. این تحریم ها از چالش های دولت آقای روحانی به حساب می آید که عملکرد ایشان را اساسا سد کرده است.

عملکرد هر دولت را به طور خاص در مواجهه با این چالش ها چگونه ارزیابی می کنید؟

هوشمندیار: با توجه به سناریو اصلی که توضیح دادم، تاکنون هر دولتی که سرکار آمده، هدفش خدمت بوده است ولی در مورد نیروی انسانی از وزرا، معاونین، مدیرکل ها گرفته تا کف سطوح مدیریتی، عملگرا نبوده اند و بیشتر تئوریسین بودند.

اکثر این دوستان تحصیل کرده های خارجی بودند ولی در جای درستی قرار نگرفتند. درنتیجه دلایل عدم موفقیت نسبی عملکرد دولت ها، فقدان نیروی انسانی آموزش دیده به عنوان سرمایه اجتماعی در جایگاه خودش است. در این میان تقسیم بندی جایگاه ها نیز ناعادلانه بوده است. در واقع جوانگرایی نداشتیم و رزومه بیشتر افراد به قبل از انقلاب اسلامی بازمی گردد. موضوع مهم دیگر این است که وقتی سن به ۵۰ میرسد افراد محافظه کار می شوند و بدین معناست که اگر نیروی جوانی هم بخواهد کاری انجام دهد جلویش گرفته می شود.

درادامه برای مقایسه عملکرد دولت ها باید به اصل ۴۳ قانون اساسی که شامل ۹ بند است، مراجعه کنیم. در این ۹ بند وظیفه دولت مشخص شده است که شامل تامین نیازهای اساسی برای همه، تامین شرایط و امکانات کار برای همه، تنظیم برنامه اقتصادی کشور، رعایت آزادی انتخاب شغل، منع اضرار به غیر و انحصار و احتکار و ربا و دیگر معاملات باطل و حرام، منع اسراف و تبذیر در همه شئون مربوط به اقتصاد، استفاده از علوم و فنون و تربیت افراد ماهر، جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشورو تاکید بر افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی، می شود.

دولت ها باید برای اجرای این ۹ بند برنامه هایی تدوین کنند و در راستای آن حرکت کنند. اما تاکنون از نظر من حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد این بندها اجرایی شده است.

موانع منطقه ای و بین المللی در عبور از این چالش ها چقدر موثر بوده و هستند؟

هوشمندیار: وقتی می گوییم قدرت این را نداریم که از نظر قانونی صادرات و واردات انجام دهیم و گلوگاه ایران یعنی بانک مرکزی تحت فشار تحریم هاست، در واقع این را نشان می دهد که تحریم ها کمر مسائل اقتصادی و کسب و کارهای کوچک و بزرگ ایران را شکسته است. در نتیجه نمی توان گفت که تحریم ها تاثیری نداشته است و تمام مسائل را به گردن مدیران دولت آقای روحانی بیاندازیم.

با توجه به مولفه های توسعه یافتگی در جهان، تولید داخلی بدون اتکا به نفت می تواند مسیری سریع تری برای رشد باشد، یا درآمد های نفتی هم مهم هستند؟

هوشمندیار: بنا به نظر آقای همایون کاتوزیان، تولید نفت و درآمد آن دو روی یک سکه هستند. هم می تواند توسعه پیدا کند و باعث چابکی اقتصاد شود هم می تواند موجب عقب ماندگی شود و اتکای صرف به درآمدهای نفتی را به دنبال داشته باشد. همه این مسائل به مدیریت بازمیگردد. از یک طرفی هم عنوان می شود که می توانیم بدون نفت اقتصاد کشور را رونق ببخشیم. این خیلی خوب است اما در صورتی که نیروی انسانی و مدیریت ما اینجا تعریف شده باشد. وقتی که در انتخاب مدیران دستمان کوتاه است و نمی توانیم افراد مورد نظر دولت را برای توسعه جایگزین کنیم با شکست مواجهه می شویم.

دهه آینده ایران را با توجه به تغییرات بزرگ پیش آمده در مدیریت جهانی، منطقه ای و کرونا چطور پیش بینی می کنید؟

هوشمندیار: آینده نزدیک ایران را آینده روشنی میبینم ولی موضوع این است که آیا ما با دنیا آشتی خواهیم کرد؟ به نظر من بله و این آشتی از برجام شروع می شود. با توجه به شرایط کنونی، امیدوار هستیم تا مذاکرات برد-بردی را در خصوص برجام شاهد باشیم. از نظر بنده وضعیت اقتصادی ایران بهتر خواهد شد. با توجه به اینکه ما پنجمین کشور ثروتمند جهان هستیم و بسیاری از دارایی های ما در دنیا بلوکه شده است. اگر بعد از انجام توافقات، این پول ها آزاد شوند و از آنها برای زیرساخت های ایران مانند تولید استفاده شود، شاهد بهبود وضعیت معیشتی و اقتصادی در کشور خواهیم بود.