نقش شبکه های اجتماعی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران

در این مطلب به بررسی نقش شبکه های اجتماعی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران می پردازیم.

به گزارش اینتیتر، همواره در ابتدای هر مبحثی، نیاز اصلی قبل از ورود به جزئیات و شرح تفصیلی آن، بررسی اجمالی موضوع بوده، که تلاش می کنم در شروع به تعریفی از چند کلمه کلیدی در این نوشته بپردازم.

کلمات کلیدی 

• شبکه های اجتماعی
• پیام رسان ها
• رسانه های اجتماعی
• توسعه

شبکه های اجتماعی 

“شبکه های اجتماعی” به بستری برای تبادل اطلاعات در زندگی روزمره، نمایش آثار و به اشتراک گذاری آن با دیگران بر روی فضای مجازی و به وسیله اینترنت گفته می شود که به صورت عمومی و در دسترس همگان در تمامی نقاط جهان است. تا جایی که با توجه به قابلیت live stream برخی از این شبکه های اجتماعی، امکان پخش زنده ی رویدادهای مهم برای همه افراد وجود دارد.

پیام رسان ها

یکی از اشتباهات رایج در میان مردم، یکی دانستن پیام رسان ها با شبکه های اجتماعی است. امروزه شاهد این هستیم که بسیاری این دو را مترادف با یکدیگر می دانند. البته ممکن است شباهت های زیادی بین شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها وجود داشته باشد و حتی برخی از شبکه های اجتماعی امکان پیام رسانی را هم فراهم کرده باشند ولی تفاوت عمده این دو به نحوه ی برقراری ارتباط با مخاطبان است. در شبکه های اجتماعی این امکان فراهم بوده که هر شخصی بدون آشنایی قبلی و یا داشتن شماره تلفن و یا آدرس ایمیل با فردی که در آن شبکه اجتماعی مشغول به فعالیت است ارتباط برقرار کند اما در اکثر پیام رسان ها این امکانات فقط به افرادی که آنها را می شناسیم و یا اطلاعات تماس از آنها داریم محدود می شود.

البته باید به کسانی که معمولا دچار اشتباه در تفکیک بین این دو پدیده می شوند، حق داد. زیرا بسیاری از پیام رسان ها و یا بالعکس شبکه های اجتماعی قابلیت های نزدیک به هم داشته و در عین حالی که میتوان به صورت عمومی با مخاطبان ارتباط برقرار کنیم، به صورت خصوصی هم، با استفاده از امکانات پیام رسانی آنها به ارسال پیام، تصویر، ویدیو، و یا هر فرمت دیگری از فایل های دیجیتال بپردازیم.

رسانه های اجتماعی

برای تعریف رسانه های اجتماعی ابتدا باید به صورت جداگانه رسانه را تعریف کنیم تا بتوانیم معنای اجتماعی بودن آن را بهتر درک کنیم.

رسانه به مجموعه ای از عوامل اطلاق می شود که با در کنار هم قرار گرفتن آنها به اطلاع رسانی در موضوعات مختلف منتهی شود. این اطلاعات به تنهایی و فقط با انتشار، مفهومی نداشته و در صورتی می توانیم این سیستم را کامل و در مقابل ترجمه ی رسانه بدانیم که آن اطلاعات برای مخاطب خاص و عام در دسترس باشد. دقیقا از همین جاست که معنی اجتماعی بودن این رسانه ها را نیز میتوان درک کرد. در واقع رسانه های اجتماعی به رسانه هایی گفته می شود که در جامعه وجود داشته و در اختیار همه مخاطبان قرار گرفته و به مسائل عمومی بپردازد.

توسعه

توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته تر شدن، قدرتمند‌تر شدن و حتی بزرگ تر شدن است.( فرهنگ لغات آکسفورد،۲۰۰۱ ) بروکفیلد در تعریف توسعه می گوید : توسعه را باید بر حسب پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر کاهش فقر، بیکاری و نابرابری تعریف کنیم.

در واقع توسعه، دگرگونی ساختار ها برای رشد و بهبود عملکرد در راستای رسیدن به اهداف سازمان یا نظام های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. حالا که با تعریف و تفکیک مفاهیم مذکور، با ساختار متفاوت آنها آشنا شدیم، بهتر است به نقش شبکه های اجتماعی در توسعه جوامع امروز بپردازیم.

البته پیش تر در مقاله ای با عنوان شبکه های اجتماعی چه نقشی در تصمیم گیری های دولتی ایفا می کنند؟ اشاره ای اجمالی به شکل گیری این شبکه ها داشته ایم و اینجا برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب، از تکرار مجدد آن صرف نظر می کنیم و به صورت جزئی تر به نقش توسعه ای این پدیده ی دنیای مدرن در اقتصاد، اجتماع و سیاست می پردازیم.

نقش شبکه های اجتماعی در توسعه اقتصادی

همانطور که کمابیش همه ما تجربه خرید های آنلاین را داشتیم، با توجه به گسترش و همه گیری ویروس کرونا اهمیت فروش غیر حضوری را در این شرایط بیشتر از پیش درک می کنیم. با این وجود قطعا نمی توانیم از نقش شبکه های اجتماعی در معرفی و فروش محصولات و یا ارائه خدمات غافل شویم. شبکه های اجتماعی و یا حتی پیام رسان هایی مانند تلگرام که با قابلیت ساخت کانال ها و گروه ها نه تنها از مرزهای پیام رسانی پا فراتر گذاشته اند و وسعت درک ما را از شبکه های اجتماعی بیشتر کرده اند، بلکه با فراهم کردن امکاناتی زیاد و از همه مهمتر به صورت رایگان به شکل فروشگاههایی آنلاین و همیشه در دسترس تبدیل شده اند که به کمک آنها تقریبا همه با حداقل امکانات و سرمایه اولیه می توانند در این شبکه ها دست به کار فروش زده و برای خود فرصت کسب و کاری اقتصادی را فراهم بیاورند.

نقش شبکه های اجتماعی در توسعه اجتماعی

اگر شبکه های اجتماعی را بستری برای ایجاد رسانه های مختلف بدانیم، همانطور که در تعریف رسانه ها به اصلی ترین مشخصه آنها یعنی اطلاع رسانی خواهیم رسید، پس می توان گفت شبکه های اجتماعی امروز به پایگاه های بزرگ اطلاع رسانی تبدیل شده اند، تا حدی که حتی رسانه های بزرگ و نام آشنا در سطح جهان نیز دیگر بدون شبکه های اجتماعی نمی توانند به خوبی گذشته به مسئولیت اصلی خود بپردازند.

در این نقطه، زمانی که صحبت از توسعه اجتماعی به میان می آوریم، نقش شبکه های اجتماعی بسیار پررنگ تر احساس می شود زیرا حتی این نوع از توسعه در لغت هم تشابه بسیاری با شبکه های اجتماعی دارد. توسعه اجتماعی جدای از نیاز به تغییر در زیرساخت ها، نیازمند بررسی های فرهنگی و جغرافیایی برای شناخت بهتر آن جامعه است. در واقع این امر و تغییر محقق نمی شود مگر با شناخت و آگاهی از مردم و سبک زندگی آنها، که خود اصلی ترین عوامل شکل گیری جوامع هستند.

 

اکنون ممکن است با توجه به تعاریف و شناختی که از شبکه های اجتماعی داریم، به نظر برسد با قابلیت های بسیار بالای این شبکه ها امکان توسعه آن هم در سطح اجتماعی بسیار راحت تر از مابقی سطوح باشد. البته قطعا با توجه به اینکه این پدیده همواره در اجتماع و تقریبا در اختیار همه مردم قرار دارد، می توانیم نسبت به برخی از مولفه های توسعه اجتماعی امیدوار تر باشیم که آنها را با سرعت بیشتری بپیماییم. اما نکته ی مهم و موثری که نباید در این نوع از توسعه فراموش کنیم معایب شبکه های اجتماعی است.

 

چون در توسعه اجتماعی بحث فرهنگ و فرهنگ سازی نقش پررنگ و بسزایی را ایفا می کند، این نوع از توسعه قطعا برای تغییر که خود تعریفی مترادف با توسعه دارد، نیازمند زمان بیشتر است. در این میان از دیگر مشکلات، می توان به عدم هویت واقعی کاربران این شبکه ها اشاره کرد که با این مسئله چه بسا برای توسعه اجتماعی با شرایط سخت تری رو به رو خواهیم بود. با تمام اینها از این موضوع نمی توان چشم پوشی کرد که نکات بسیاری مثل برقراری راحت ارتباطات، در دسترس بودن و همه گیری آن نقش بسیار مهمی در توسعه اجتماعی بازی میکند.

نقش شبکه های اجتماعی در توسعه سیاسی

به نظر من شبکه های اجتماعی بیش از تمامی کارکردهایی که می توانند داشته باشند، در عصر کنونی به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای سیاسی در دست دولت ها و سیاستمداران هستند، چرا که با توجه به محدودیت های امنیتی، سیاسی و زمانی که آنها دارند، این ابزارهای قدرتمند و در دسترس می توانند بسیار مهلک تر و نافذتر از جنگنده های پیشرفته یا سلاح های کشتار جمعی عمل کنند. تا جایی که یک توییت چند کاراکتری با محدودیت های زیاد در استفاده از لغات، میتواند آنقدر قدرتمند باشد که یک کشور را به آشوب کشیده و موجبات ناامنی را فراهم کند.

قطع به یقین، این قدرتمندی، همانقدر که می تواند آثار مخربی داشته باشد، در توسعه و پیشرفت نیز موثر است. استفاده از شبکه های اجتماعی با کم کردن فاصله میان مسئولین، مردم و حتی اصاحب رسانه این فرصت را فراهم میکند که به راحتی مسئول محترم در رختخواب خود و در کمال آرامش و امنیت به اعلام مواضع، اهداف،رویکردها و برنامه هایش بپردازد و از همه مهمتر به نقش اصلی خود بازگشته و در قبال مسئولیت اش در چارچوب دموکراسی پاسخگو باشد.

احتمالا مخاطب این مقاله که تا اینجا همراهی ارزشمندی با من داشته است این سوال در ذهنش نقش بسته که این تعاریف تا به اینجا شامل حال منطقه خاص جغرافیایی نمی شود و بسیار تعاریف کلی از موضوع بوده است پس نقش شبکه های اجتماعی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران، خاصا کشور ایران را کجای این مقاله خواهیم خواند.

کاملا درست است! خواستم قدری خلاف عرف و ساختارشکنانه، بررسی نقش شبکه های اجتماعی در ایران و در حوزه توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را در جمع بندی مطالب داشته باشم و برای هر کدام به صورت مختصری با ارائه راهکار پیشنهادی، این مطلب را به پایان برسانم.

جمع بندی

با توجه به تمام محدودیت های موجود در خود شبکه های اجتماعی و با اطلاع از محدودیت های کشور، باید به نکات بسیار مهمی توجه داشته باشیم که بتوانیم موجبات توسعه از طریق این شبکه های ارزشمند و تکنولوژی مدرن را فراهم کنیم.

همانطور که می دانیم شبکه های اجتماعی بر بستر فضای ابری کار میکنند که دسترسی به آنها ممکن نیست، مگر به یاری و کمک اینترنت. یکی از دغدغه های اصلی در استفاده از این شبکه های اجتماعی سرعت پایین در جا به جایی دیتا و عدم پهنای باند اینترنت در ایران است که با تقویت این امر موجبات استفاده از آنها را فراهم تر می کند. البته با توجه به نیاز به توسعه زیرساختی اینترنت، این بحث بخشی از فرایند توسعه تکنولوژی بوده و نیازمند سرمایه گذاری مجزا در این حوزه است.

زمانی می توان از این شبکه ها برداشت و بهره مندی بیشتر داشت که در استفاده از آنها در عین سرعت بالا به سهولت دسترسی نیز توجه داشته باشیم و با توسعه بهتر و بیشتر در مناطق محروم و ایجاد زیرساخت، این امکان را برای همگان عادلانه تر فراهم کنیم.

بخش مهم تشکیل دهنده این شبکه های اجتماعی، کاربران آنها هستند که اگر در این میان با ترویج و فرهنگسازی در زمینه ادب رسانه ای و با مشارکت بیشتر همراه با هویت واقعی اتفاق بیفتد، می توان این مسیر را هموار تر از گذشته طی کرد.

یکی دیگر از مهمترین فاکتور مد نظر در این حوزه، امنیت اطلاعاتی کاربران بوده و هست که با توجه به محدودیتهای کشور ما، گاهی با فیلترینگ این شبکه های اجتماعی موجبات استفاده از فیلترشکن ها را فراهم کرده و این موضوع نه تنها کیفیت استفاده از آنها را در حوزه عملکردی پایین می آورد، همچنین می تواند امنیت کاربران را نیز به خطر بیاندازد. البته با توجه به پیشرفت های علمی صورت گرفته قطعا می توان با مدیریت بهتر این شبکه های اجتماعی، در عین حالی که از مزیت های آن استفاده می کنیم، بتوانیم آثار مخرب احتمالی آن را نیز مدیریت کرده تا مجبور به قطع دسترسی دائمی آنها نشویم.

 

البته همواره یکی از مباحث مطرح در این موضوع بحث بومی سازی این شبکه ها در داخل بوده است که این مورد به کشور ما محدود نمی شود و تقریبا تمام کشورها و یا مناطق خاص جغرافیایی از میان شبکه های اجتماعی آنهایی را انتخاب می کنند که بومی تر و با کیفیت تر باشند.

در ایران نیز با سرمایه گذاری درست،کافی و با بهره مندی از دانش و تکنولوژی روز و همراهی جوانان متخصص در این حوزه می توان این شعار را به عمل نزدیک تر کنیم .

البته همیشه این موضوع مطرح است که فرهنگ مصرف و خدمات در ایران بر اساس نوع خارجی بودن آن محصول یا خدمات شکل می گیرد و انتخاب افراد در مرحله اول گزینه های خارجی است. اما من به شخصه و با تجربه ای که در این حوزه داشتم بر این باورم که در صورتی که ما در ارائه محصول با کیفیت کوشا، و سعی و همت کافی در تولید آنها داشته باشیم، قطعا با استقبال مردم نیز مواجه خواهیم شد. رعایت این موضوع باعث می شود برای تولید این محصولات دیگر فقط به داخل مرزهای ایران چشم نداشته باشیم و حتی به صادرات آن نیز بپردازیم.

بنابر مواردی که گفته شد و نظر متخصصانی که بارها بیشتر، بهتر و دقیق تر بر آن تاکید داشتند، این امر شدنی بوده، همان طور که امروزه ما در تولید بسیاری از کالاها این را به اثبات رسانده و آن را عملی کرده ایم.

نویسنده: رحیم کرمی