فاز جدید کالابرگ الکترونیکی در برابر مکانیزم ماشه: حمایت هدفمند از معیشت مردم

به گزارش اینتیتر، با فعال‌سازی احتمالی مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، ایران وارد مرحله‌ای حساس از فشارهای اقتصادی شده است. این سازوکار، که می‌تواند محدودیت‌های ارزی و واردات را تشدید کند، ممکن است موج گرانی، احتکار و اختلال در زنجیره تأمین کالاهای اساسی را به دنبال داشته باشد. در این شرایط، دولت با رویکرد «پادشکنندگی» – یعنی تبدیل تهدید به فرصت اصلاحات ساختاری – بسته‌ای حمایتی تدوین کرده که طرح کالابرگ الکترونیکی، به عنوان یکی از ستون‌های اصلی آن، وارد فاز جدیدی شده است.

سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر امور اقتصادی و دارایی، در حاشیه نمایشگاه الکامپ ۱۴۰۴ اعلام کرد: «دولت همه سناریوها را پیش‌بینی کرده و وظایف را تقسیم‌بندی نموده تا از بازارها دفاع کند.» کالابرگ الکترونیکی، به عنوان ابزاری دیجیتال و هدفمند، نه تنها حمایت مستقیم از خانوارها را تضمین می‌کند، بلکه با بهره‌گیری از فناوری، رانت‌ها را حذف و توزیع را شفاف می‌سازد.

مزایای کلیدی فاز جدید کالابرگ

این طرح، که بر پایه پایگاه‌های داده ملی و شبکه توزیع هوشمند بنا شده، مزایای زیر را به همراه دارد:

• حمایت معیشتی مستقیم: هر خانوار مشمول ماهانه اعتباری دیجیتال دریافت می‌کند تا کالاهای اساسی (مانند برنج، روغن، گوشت، لبنیات و حبوبات) را با قیمت یارانه‌ای خریداری کند. این اقدام تورم خوراکی‌ها را کنترل کرده و قدرت خرید دهک‌های پایین و متوسط را حفظ می‌کند.
• مدیریت منابع ارزی: ارز ترجیحی یا نیمایی صرفاً به واردات کالاهای مشمول اختصاص می‌یابد، که از هدررفت منابع جلوگیری کرده و تقاضای غیرضروری ارز را کاهش می‌دهد.
• حذف رانت و فساد: رهگیری دیجیتال از واردات تا مصرف نهایی، قاچاق و فروش در بازار آزاد را محدود می‌کند و یارانه را از حالت غیرهدفمند به هدفمند تبدیل می‌نماید.
• هماهنگی با سیاست پادشکنندگی: مدنی‌زاده تأکید دارد: «به جای تاب‌آوری ساده، باید ساختارهای ناکارآمد را اصلاح کنیم.» کالابرگ بخشی از این اصلاحات است و با هوشمندسازی گمرکات و کاهش زمان ترخیص کالا به سه روز، سرعت توزیع را افزایش می‌دهد.

در بسته مقابله‌ای دولت، بانک مرکزی بر سیاست ارزی تمرکز دارد، سازمان برنامه و بودجه کسری بودجه را مدیریت می‌کند، و وزارت صمت زنجیره تأمین را حفظ می‌نماید. وزارت اقتصاد نیز با ابزارهایی مانند کالابرگ و اصلاح نظام مالیاتی، نقش محوری ایفا می‌کند.

نحوه اجرای فاز جدید

اجرای این فاز بر اساس چهار گام اصلی پیش می‌رود:

1. شناسایی مشمولان: با استفاده از پایگاه رفاه ایرانیان، داده‌های ثبت احوال و تراکنش‌های بانکی، دهک‌های درآمدی شناسایی می‌شوند. تمرکز بر دهک‌های ۱ تا ۷ است.
2. تخصیص اعتبار: اعتبار ماهانه (۳۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان بسته به دهک) به صورت دیجیتال به کارت بانکی یا اپلیکیشن اختصاصی واریز می‌شود.
3. شبکه فروش هوشمند: فروشگاه‌های طرف قرارداد به سامانه متصل شده و تراکنش‌ها به صورت آنلاین ثبت می‌گردد. سیستم موجودی، قیمت و کیفیت را نظارت می‌کند.
4. پایش و تنظیم: مرکز پایش وزارت اقتصاد، مصرف، تورم و رضایت را رصد کرده و در صورت لزوم، فهرست کالا یا سقف اعتبار را تعدیل می‌نماید.

مدنی‌زاده وعده اجرای فوری دستورالعمل ترخیص سه‌روزه کالا را داده و بانک مرکزی نیز با تخصیص هدفمند ارز، پشتیبان طرح است.

دستاوردها و چالش‌ها

دستاوردها:

• کاهش فشار تورمی بر سبد خوراکی خانوارها.
• بازسازی اعتماد عمومی با حمایت ملموس.
• تثبیت بازار ارز از طریق اولویت‌بندی تخصیص.

چالش‌ها:

• تأمین مالی در بلندمدت، که ممکن است به اوراق یا تهاتر نیاز داشته باشد.
• تجربیات گذشته (مانند کوپن‌های کاغذی در جنگ یا طرح‌های آزمایشی ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰) نشان‌دهنده ضعف‌هایی مانند محدودیت بودجه و نبود رهگیری یکپارچه است، اما فاز جدید با فناوری دیجیتال این مشکلات را برطرف می‌کند.