دارندگان کارت سوخت این خبر را از دست ندهید
سامانه هوشمند سوخت طی سال‌های گذشته با حجم بزرگی از کارت‌های غیرفعال یا مشکوک مواجه بود؛ کارت‌هایی که به دلیل نبود دسترسی کامل دستگاه‌های مختلف، ابطال آنها عملیاتی نمی‌شد و همین خلأ باعث تداوم برخی برداشت‌های غیرمجاز یا غیرقابل ردیابی از شبکه سوخت کشور شده بود.
به گزارش اینتیتر به نقل از اقتصادآنلاین، سامانه هوشمند سوخت طی سال‌های گذشته با حجم بزرگی از کارت‌های غیرفعال یا مشکوک مواجه بود؛ کارت‌هایی که به دلیل نبود دسترسی کامل دستگاه‌های مختلف، ابطال آنها عملیاتی نمی‌شد و همین خلأ باعث تداوم برخی برداشت‌های غیرمجاز یا غیرقابل ردیابی از شبکه سوخت کشور شده بود.
با اتصال داده‌های پلیس فراجا به سامانه هوشمند و آغاز یک فرآیند تقاطع‌گیری گسترده، انباشت ۱۸ ساله اطلاعات اصلاح شد و صدها هزار کارت نامعتبر شناسایی و حذف شد؛ اقدامی که حالا به‌عنوان یکی از جدی‌ترین برنامه‌های کنترلی در حوزه سوخت معرفی می‌شود.
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت درباره جزئیات این اقدام توضیح داده است که کارت‌ها مفقود نشده‌اند، بلکه ۵۳۰ هزار کارت سوخت را سوزانده‌ایم و این عدد اکنون نزدیک به ۶۰۰ هزار کارت شده است.
او با اشاره به پیامدهای این روند گفته است که خروجی این اقدام کاهش مصرف حدود ۱.۲میلیون لیتر در روز است و تأکید کرده که روند شناسایی و ابطال کارت‌های مشکوک ادامه خواهد داشت.
عباس باصفا، مدیر سامانه هوشمند سوخت نیز در توضیح ابعاد فنی این طرح گفته است که در دولت چهاردهم و پس از سال‌ها، بانک اطلاعاتی سامانه هوشمند سوخت با همکاری فراجا، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و دادستانی کل کشور به‌روزرسانی شده است.
این مجموعه اقدامات نشان می‌دهد که همزمان با حذف کارت‌های غیرمجاز، زیرساخت‌های فنی سامانه نیز برای پاسخ‌گویی به نیازهای جدید تقویت شده و وزارت نفت از مسیر همکاری بین‌دستگاهی، کنترل بیشتری بر شبکه مصرف سوخت اعمال می‌کند.
طرح آزمایشی سوخت‌گیری بدون کارت سوخت و دریافت رمز یک‌بارمصرف از طریق اسکن QR، در حالی آغاز شده که قرار است مقدمه‌ای برای انتقال کامل سهمیه بنزین از کارت سوخت به کارت بانکی باشد.
در راستای اجرای قانون بودجه ۱۴۰۴، طرح آزمایشی دیگری برای حذف کارت سوخت جایگاه‌ها در حال انجام است. با توجه به این طرح، با اسکن QR کد جایگاه، کد سوخت‌گیری داده می‌شود و افراد می‌توانند از طریق آن سوخت‌گیری کنند. اما در این طرح مباحثی مانند مشکلات اتصال به اینترنت، کارت آزاد جایگاه‌ها، شلوغی پمپ‌های بنزین و ... لحاظ نشده‌اند.
آن طور که تجارت نیوز نوشت طرح سوخت‌گیری بدون کارت سوخت به صورت آزمایشی در تعداد معدودی از پمپ‌های بنزین آغاز شده است. در این طرح آزمایشی، با اسکن کیوآرکد از طریق موبایل و ارسال شماره همراه، رمز اختصاصی برای سوخت‌گیری ۳۰ لیتر بنزین آزاد برای فرد ارسال می‌شود.
پیش‌تر نیز در فاز نخست طرح آزمایشی حذف کارت سوخت، ۴ خرداد در یکی از جایگاه‌های سوخت منطقه مشیریه تهران آغاز شد. این اقدام در چارچوب اجرای جزء ۲ بند «ت» تبصره ۳ ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۴ و با همکاری نمایندگان مجلس صورت گرفت.
بر اساس این طرح، دولت موظف است به منظور جلوگیری از قاچاق سوخت، به‌تدریج کارت‌های سوخت را حذف و سهمیه سوخت را به کارت‌های بانکی مردم منتقل کند. اجرای این طرح در مرحله اول به‌صورت آزمایشی و در یک جایگاه سوخت آغاز شده است.
در مدل جدید، شهروندان هنگام مراجعه به جایگاه سوخت، باید از طریق یک اپلیکیشن موبایلی، ارتباط میان کارت بانکی و پمپ بنزین را برقرار کنند. پس از این مرحله، سهمیه سوخت فعال و امکان سوخت‌گیری فراهم می‌شود.
حال این پرسش مطرح می‌شود که چه موانع و چالش‌هایی در تحلیل مذکور در نظر گرفته نشده‌اند؟
مساله اینترنت و زیرساخت شبکه
از اولین سوالاتی که در مورد این طرح مطرح می‌شود می‌توان به دسترسی به اینترنت یا تلفن همراه اشاره کرد.
بنا بر اختلالات متعددی که در دسترسی به اینترنت به وجود می‌آید، بسیاری از افراد در طول روز، قطعی موقت اینترنت را تجربه می‌کنند. این بدان معناست که در شرایط دسترسی نداشتن به اینترنت، نمیتوان از سامانه مذکور کد یک‌بار مصرف برای سوخت‌گیری دریافت کرد.
لازم به ذکر است که در نشست مربوط به امضای قرارداد در خردادماه در مورد مشکل اینترنت و نداشتن گوشی هوشمند مطرح شد که اگر کسی گوشی هوشمند یا دسترسی به اینترنت نداشته باشد، از طریق پیامک، کد یک‌بار مصرف برای او ارسال می‌شود و با گوشیهای ساده هم می‌توان این کار را انجام داد. برای مواقعی که اینترنت و آنتن‌دهی مشکل داشته باشد، یک سیستم غیربرخط در جایگاه‌ها احداث می‌شود که فرد با ثبت‌نام در آنها می‌تواند کد یک‌بار مصرف را دریافت کند.
تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که اختلال اینترنت و ضعف آنتن‌دهی در بسیاری از مناطق کشور به‌ویژه در ساعات اوج مصرف یا در شرایط بحران بسیار رایج‌تر از «یک مورد استثنایی» است و به نظر می‌رسد در طرح آزمایشی موارد مذکور لحاظ نشده‌اند چراکه طرح آزمایشی به صورت کاملا برخط یا همان آنلاین انجام می‌شود.
در شرایطی که حتی در مدل سنتی کارت سوخت نیز اختلال‌های متعدد باعث توقف برخی جایگاه‌ها و ایجاد صف‌های طولانی شده بود، وابسته کردن کل فرآیند سوخت‌رسانی به سامانه‌ای کاملا برخط، ریسک ایجاد اختلال گسترده‌تری را به همراه دارد.
افزایش ازدحام در پمپ‌های بنزین یکی دیگر از ابهامات موجود در طرح مذکور است. در مدل فعلی کارت سوخت، عملیات سوخت‌گیری تنها چند دقیقه به طول می‌انجامد. اما در مدل جدید، لازم است کاربر QR کد جایگاه را اسکن کند، ارتباط با سامانه پرداخت برقرار شود، رمز یک‌بارمصرف ارسال گردد و سپس فرآیند سوخت‌گیری فعال شود. هر اختلال کوچک در شبکه یا کندی اینترنت، زمان فرآیند را افزایش داده و احتمالا موجب افزایش چندبرابری صف‌ها، تنش‌های اجتماعی و فشار بر کارکنان جایگاه‌ها می‌شود.
با توجه به اینکه در برخی نقاط کشور، سوخت‌گیری هم‌اکنون نیز زمان‌بر است، طرح جدید می‌تواند مشکلات موجود را تشدید کند.
بدون ارزیابی دقیق و زیرساخت پایدار، احتمال اتلاف بودجه، توقف طرح و ایجاد نارضایتی عمومی بسیار بالاست. از همین منظر، پرسش مهم آن است که آیا ارزیابی دقیق اثرات، برخی ملاحظات حیاتی مانند پوشش اینترنت، شلوغی جایگاه‌ها و رفتار مصرف‌کننده به‌طور کامل دیده شده است؟
پرسش و ابهام دیگر مربوط به سرنوشت سهمیه‌ها و پیامدهای این طرح بر قیمت بنزین است. بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، دولت مکلف است سهمیه سوخت را به کارت بانکی افراد منتقل کند، اما در مورد سرنوشت سوخت‌گیری بیش از ۱۶۰ لیتری صحبتی نشده است.
به نظر می‌رسد که با اجرایی‌شدن این طرح، سهمیه ۶۰ لیتری یا ۱۰۰ لیتری حذف نمی‌شود و فقط محل ذخیره آن تغییر می‌کند تا هدفمندسازی یارانه‌ها اتفاق بیفتد. اما در مورد سرنوشت کارت جایگاه‌ها ابهاماتی وجود دارد.
اگر هدف طرح این است که هر مصرف‌کننده هویت‌دار شود تا قاچاق یا فروش خارج از شبکه محدود شود، به نظر می‌رسد که هدف نهایی حذف کارت آزاد جایگاه‌ها یا گران کردن قیمت بنزینی باشد که از طریق کارت آزاد جایگاه‌ها و بیش از ۱۶۰ لیتر سوخت‌گیری می‌شود.
آن‌طور که باشگاه خبرنگاران جوان گزارش داده، فرهاد شهرکی، نایب رئیس اول کمیسیون انرژی مجلس، عنوان کرد: «دولت به این فکر افتاده که بتواند یک تغییر قیمت داشته باشد. البته تاکنون در مجلس مطرح نشده و به مجلس هم هیچ اطلاعی داده نشده و کمیسیون انرژی هم حتی مورد مشورت قرار نگرفته، اما همین صحبت‌هایی که شما شنیدید، ما هم شنیدیم که احتمال دارد کارت آزاد جایگاه‌های سوخت یک تغییر قیمتی داشته باشد که به نوعی در مصرف بنزین صرفه‌جویی شود، اما اینکه چه قیمتی است، واقعا اطلاع نداریم.»
آن‌طور که از شواهد پیداست، احتمال تغییرات عمده در نوع سوخت‌گیری و افزایش قیمت بنزین به جز در سهمیه اول و دوم وجود دارد. باید دید آیا الزامات و موانع موجود بررسی شده‌اند؟
