آنجدانی: بدون تردید عروسک ایرانی دارای هویت و سبک ویژه‌ای است
طیبه آنجدانی، عروسک ساز و فعال حوزه کودک و نوجوانی درباره سبکو و هویت عروسک های ایرانی گفت: بدون تردید عروسک ایرانی دارای هویت و سبک ویژه‌ای است. ریشه‌های عروسک‌سازی در ایران در آیین‌ها، قصه‌ها و فرهنگ‌های بومی تنیده شده است؛ از تکم و لوطی‌ور گرفته تا چمچه‌گلین و عروسک‌های آیینی نواحی مختلف کشور.
اینتیتر - سحر سادات زمانی؛ با توجه میزان علاقه مندی کودکان به عروسک ها، می توان این ادعا را داشت که آنها می‌توانند نقش موثری در تربیت و پرورش نسل های جدید داشته باشند.آنطور که شواهد تاریخی نشان میدهد، البته نه به صورت قطعی میتوان عروسک را اولین دوست همه ما انسان ها در قرن های مختلف دانست.
از آنجایی که دوستان ما می توانند تاثیرات بسیاری بر شکل گیری عادات، رفتارها و در نهایت شخصیت ما بگذارند، آیا عروسک ها به عنوان اولین دوستان ما نیز می توانند این اثرات را بر روی ما داشته باشند؟ در پاسخ به این سوال شاید بتوان گفت بله. چون که نقش عروسک تنها به یک کمد در اتاق خواب ختم نمی شود. یکی از مهم ترین جایگاه هایی که عروسک در طی تاریخ به خود اختصاص داده است حضورش در هنرهای نمایشی است.
عروسک ها با حضور در عرصه نمایش به صورت غیر مستقیم با روایت هایی کودکانه توانسته اند کمک ویژه ای به شکلگیری باورها و ارزش های جمعی در نسل های جدید داشته باشند.با توجه به اهمیت عروسک ها با طیبه آنجدانی عروسک ساز، فعال حوزه کودک و نوجوان و مدیر بخش ارتباط بین الملل یونیمای ایران درباره نقش عروسک و فرآیند عروسک سازی به گفتگو نشسته ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید.
-عروسک‌سازی چه جایگاهی در هنر نمایش دارد؟
آنجدانی بیان کرد: عروسک‌سازی در حقیقت یکی از بنیادی‌ترین عناصر هنر نمایش عروسکی است. عروسک نه تنها وسیله‌ای برای اجرا، بلکه تجسم اندیشه، احساس و تخیل کارگردان است. هر عروسک همانند بازیگری طراحی می‌شود که شخصیت، حرکت و بیان خاص خود را دارد. بنابراین طراحی و ساخت عروسک، بخشی از فرآیند کارگردانی است و بر هویت بصری، ریتم اجرایی و حتی زبان نمایشی اثر تأثیر مستقیم می‌گذارد. عروسک‌سازی در واقع پیوند میان هنرهای تجسمی و نمایشی است؛ جایی که نقاشی، حجم‌سازی و بازیگری در یک قالب زنده به هم می‌رسند.
- برای ساخت یک عروسک نمایشی چه مراحلی طی می‌شود؟
مدیر بخش ارتباط بین الملل یونیمای ایران توضیح داد: ساخت یک عروسک نمایشی فرآیندی چند‌مرحله‌ای و دقیق است:
ابتدا طراحی شخصیت بر اساس نمایشنامه انجام می‌شود؛ یعنی باید ویژگی‌های ظاهری، روانی و رفتاری کاراکتر مشخص گردد. سپس نوع تکنیک اجرایی (دست‌کشی، تاپ تیبل، ماریونت، سایه‌ای و...) انتخاب می‌شود. در مرحله بعد اسکلت و مکانیزم حرکتی عروسک طراحی و ساخته می‌شود تا حرکات آن در هماهنگی کامل با عروسک‌گردان باشد. پس از آن، نوبت به انتخاب متریال مناسب، ساخت بدنه، رنگ‌آمیزی و در نهایت آزمایش حرکات می‌رسد تا عروسک در تمرین‌های نمایشی به تعادل و بیان مورد نظر برسد.
- در انتخاب جنس و متریال عروسک‌ها چه عواملی مهم‌ترند؟
آنجدانی بیان کرد: در انتخاب جنس و متریال، سه عامل اساسی نقش تعیین‌کننده دارند:
۱. کارکرد نمایشی: عروسک باید سبک، مقاوم و قابل کنترل باشد تا عروسک‌گردان بتواند حرکات دقیق و روانی را اجرا کند.
۲. تناسب با سبک و فضای اثر: برای نمونه، در نمایش‌های آیینی از مواد سنتی مانند چوب، پارچه‌های محلی یا خمیر گلین استفاده می‌شود، اما در آثار مدرن معمولاً از فوم و مواد ترکیبی بهره می‌گیرند.
۳. دوام و زیبایی‌شناسی: بافت، رنگ، وزن و انعطاف متریال باید با شخصیت عروسک و فضای اجرایی سازگار باشد.
- در مقایسه با دیگر کشورها، عروسک‌سازی در ایران چه ویژگی‌های خاصی دارد؟ آیا میتوان گفت عروسک ایرانی سبک و هویت مخصوص به خودش را دارد؟
مدیر بخش ارتباط بین الملل یونیمای ایران گفت: بله، بدون تردید عروسک ایرانی دارای هویت و سبک ویژه‌ای است. ریشه‌های عروسک‌سازی در ایران در آیین‌ها، قصه‌ها و فرهنگ‌های بومی تنیده شده است؛ از تکم و لوطی‌ور گرفته تا چمچه‌گلین و عروسک‌های آیینی نواحی مختلف کشور.
در عروسک ایرانی، فرم و رنگ از دل لباس‌های محلی و باورهای قومی الهام گرفته و بیشتر از آنکه به صنعت یا تکنیک وابسته باشد، به روح و معنا تکیه دارد. در واقع، عروسک ایرانی روایتگر زندگی و باور مردم است؛ به همین دلیل، بیننده با آن ارتباطی عاطفی و فرهنگی برقرار می‌کند. این ویژگی‌هاست که به عروسک ایرانی هویت مستقل می‌بخشد.
- چطور میتوان نسل جدید را بیشتر با دنیای عروسک و نمایش عروسکی آشنا کرد؟ رسانه‌ها و مدارس چه نقشی در این زمینه دارند؟
آنجدانی در پاسخ به آخرین سوال اظهار کرد: برای آشنا کردن نسل جدید با دنیای عروسک، باید عروسک را از موزه‌ها بیرون آورد و وارد زندگی روزمره کودکان کرد. مدارس می‌توانند از عروسک به‌عنوان ابزاری آموزشی برای تقویت خلاقیت، مهارت گفت‌وگو و بیان احساسات استفاده کنند.
رسانه‌ها نیز با معرفی هنرمندان عروسکی، تولید برنامه‌های آموزشی، پخش نمایش‌های کوتاه و مستندهای پشت صحنه، نقش مهمی در ترویج این هنر دارند.
از سوی دیگر، برگزاری ورک‌شاپ‌های مادر و کودک، جشنواره‌های محلی و برنامه‌های تعاملی می‌تواند کودکان را به تجربه‌ی زنده و ملموس عروسک نزدیک کند. در نهایت، هر چه کودک بیشتر با عروسک گفتگو کند، تخیلش بالنده‌تر و نگاهش انسانی‌تر خواهد شد.
