اختلال دو قطبی چیست و چه علائمی دارد؟

به گزارش اینتیتر به نقل از نواندیش، اختلال دو قطبی یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین اختلالات روانی است که با نوسانات شدید خلقی و رفتاری شناخته می‌شود و تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیانش دارد. طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO)، این اختلال حدود ۱ تا ۳ درصد جمعیت جهان را درگیر کرده و یکی از علل اصلی ناتوانی‌های روانی در سنین جوانی و میانسالی محسوب می‌شود. نوسانات خلقی در این بیماری نه تنها شامل دوره‌های افسردگی عمیق و ناتوان‌کننده است، بلکه دوره‌های شیدایی یا هیپومانیا نیز می‌تواند باعث تصمیم‌گیری‌های مخاطره‌آمیز و اختلال در عملکرد روزمره شود.

تشخیص دقیق و درمان به موقع این بیماری می‌تواند به طور چشمگیری از عوارض جدی آن جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد. در این مطلب، با بررسی علمی و جامع علائم اختلال دو قطبی و ارائه راهنمایی‌های تخصصی درباره زمان مناسب مراجعه به روان‌پزشک، شما را در مسیر شناخت و مدیریت این بیماری همراهی خواهیم کرد.

اختلال دو قطبی و نشانه‌های آن

اختلال دو قطبی یک بیماری روان‌پزشکی مزمن است که با تغییرات شدید و غیرقابل پیش‌بینی در خلق و انرژی مشخص می‌شود. این اختلال معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و بدون درمان مناسب، می‌تواند به شدت عملکرد فرد را در زندگی روزمره مختل کند. اختلال دو قطبی به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: نوع اول (Bipolar I) که شامل دوره‌های شیدایی کامل و افسردگی است و نوع دوم (Bipolar II) که شامل دوره‌های هیپومانیا و افسردگی می‌شود.

علائم فاز شیدایی (مانیا)

فاز شیدایی یا مانیا، یکی از بارزترین ویژگی‌های اختلال دو قطبی است که با افزایش غیرطبیعی خلق و انرژی همراه است. این دوره‌ها معمولاً حداقل یک هفته طول می‌کشند و می‌توانند به شدت عملکرد فرد را مختل کنند. علائم تخصصی این فاز عبارتند از:

• افزایش انرژی و فعالیت‌های هدفمند: فرد به طور ناگهانی انرژی زیادی پیدا می‌کند و ممکن است در فعالیت‌های کاری، اجتماعی یا خلاقانه بیش از حد فعال شود. این افزایش انرژی معمولاً غیرقابل کنترل است و باعث می‌شود فرد بیش از حد درگیر کارها شود.
• کاهش نیاز به خواب: افراد در این فاز ممکن است تنها چند ساعت بخوابند بدون اینکه احساس خستگی کنند، که این امر می‌تواند به تدریج باعث فرسودگی جسمی و روانی شود.
• افزایش اعتماد‌به‌نفس یا یوفوریا: احساس سرخوشی، خودبزرگ‌بینی و گاهی توهم قدرت و توانایی‌های غیرواقعی در فرد دیده می‌شود.
  پرحرفی و فشار گفتار: فرد ممکن است به شدت پرحرف شود و نتواند سرعت صحبت خود را کنترل کند، به طوری که دیگران قادر به دنبال کردن صحبت‌های او نباشند.
• افکار پراکنده و پرش ذهنی: سرعت بالای افکار باعث می‌شود فرد نتواند تمرکز کند و بین موضوعات مختلف به سرعت جابه‌جا شود.
• رفتارهای پرخطر: تصمیم‌گیری‌های ناگهانی و بی‌ملاحظه مانند خرج‌های مالی غیرمعمول، رانندگی خطرناک، مصرف مواد مخدر یا رفتارهای جنسی پرخطر در این دوره شایع است.
• علائم روان‌پریشی (در موارد شدید): برخی بیماران ممکن است دچار توهمات شنیداری یا دیداری و هذیان‌های بزرگ‌منشی یا تعقیب شوند که نیازمند درمان فوری است.

علائم فاز افسردگی

فاز افسردگی در اختلال دو قطبی، مشابه افسردگی اساسی است اما ممکن است شدت و مدت طولانی‌تری داشته باشد. این دوره‌ها معمولاً حداقل دو هفته ادامه دارند و می‌توانند به شدت عملکرد فرد را مختل کنند. علائم کلیدی عبارتند از:

• خلق افسرده و ناامیدی: احساس غم عمیق، پوچی و بی‌ارزشی که می‌تواند منجر به انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی شود.
• تغییرات اشتها و وزن: کاهش یا افزایش قابل توجه اشتها و وزن بدون دلیل پزشکی مشخص.
• اختلالات خواب: بی‌خوابی، خواب‌آلودگی مفرط یا خواب‌های پراکنده و بی‌کیفیت.
• کاهش انرژی و خستگی مزمن: احساس ضعف و ناتوانی در انجام حتی فعالیت‌های روزمره.
• کاهش علاقه و لذت: از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بوده‌اند (آنهدونیا).
  مشکلات شناختی: دشواری در تمرکز، حافظه و تصمیم‌گیری که می‌تواند عملکرد تحصیلی و شغلی را تحت تأثیر قرار دهد.
• افکار و رفتارهای خودکشی: افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی، که در برخی موارد به اقدام عملی منجر می‌شود.
• علائم روان‌پریشی (در موارد شدید): هذیان‌های افسردگی یا توهمات که نیازمند مراقبت تخصصی فوری است.

علائم هیپومانیا

هیپومانیا شکل خفیف‌تر شیدایی است که علائم مشابه ولی کمتر شدید دارد و معمولاً باعث اختلال شدید در عملکرد فرد نمی‌شود. این دوره‌ها ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشند و اغلب به سختی توسط خود فرد یا اطرافیان تشخیص داده می‌شوند. علائم شامل:

• افزایش انرژی و خلق خوشایند بدون اختلال شدید در عملکرد
• تحریک‌پذیری خفیف تا متوسط
• افزایش فعالیت‌های اجتماعی و کاری
• کاهش نیاز به خواب ولی بدون خستگی شدید
• افزایش اعتماد به نفس ولی بدون توهم یا هذیان
• رفتارهای پرخطر کمتر و کنترل شده‌تر نسبت به مانیا.

با توجه به علائم اختلال دو قطبی، چه زمانی به روان‌پزشک مراجعه کنیم؟

تشخیص به موقع و درمان تخصصی اختلال دو قطبی می‌تواند از بروز عوارض جدی و ناتوان‌کننده جلوگیری کند. در موارد زیر، مراجعه سریع به روان‌پزشک ضروری است:

نشانه‌های هشداردهنده برای مراجعه فوری

• تجربه دوره‌های متناوب و واضح از افسردگی و شیدایی یا هیپومانیا که باعث اختلال در زندگی روزمره می‌شود
• بروز افکار یا رفتارهای خودکشی یا اقدام به آن، حتی اگر موقتی باشد
  تغییرات شدید و ناگهانی خلق که باعث اختلال در روابط خانوادگی، اجتماعی یا شغلی شده است
• رفتارهای پرخطر و ناگهانی مانند مصرف مواد مخدر، خرج‌های غیرمعمول یا رانندگی مخاطره‌آمیز
  اختلالات شدید خواب و انرژی که باعث ناتوانی در انجام وظایف روزمره می‌شود
• علائم روان‌پریشی مانند توهم یا هذیان که نیازمند درمان اورژانسی است
• عدم بهبود یا بدتر شدن علائم پس از درمان‌های اولیه یا داروهای مصرفی
• نیاز به تنظیم دقیق داروهای روان‌پزشکی و ارزیابی‌های تخصصی مکرر
• احساس ناتوانی در کنترل علائم و نیاز به حمایت روان‌درمانی و روان‌پزشکی تخصصی.