دلیل نداشتن حق وتو ایران در سازمان ملل چیست؟

به گزارش اینتیتر، حق وتو، به عنوان قدرتی ویژه برای لغو قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، منحصراً در اختیار پنج عضو دائمی این شورا یعنی ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین قرار دارد. ایران، به عنوان یکی از اعضای فعال سازمان ملل، فاقد این حق است و این موضوع ریشه در ساختار تاریخی تأسیس سازمان ملل پس از جنگ جهانی دوم دارد. این امتیاز، که به عنوان "Yalta formula" شناخته می‌شود، توسط قدرت‌های پیروز جنگ جهانی دوم (آمریکا، شوروی سابق، بریتانیا و چین) به منظور حفظ سلطه بر نظام بین‌الملل وضع شد و هرگونه قطعنامه الزام‌آور علیه منافع این کشورها را مسدود می‌سازد.

ریشه‌های تاریخی حق وتو: پس از جنگ جهانی دوم، فاتحان جنگ در کنفرانس‌های یالتا و سان‌فرانسیسکو (۱۹۴۵) سازمان ملل را بنیان نهادند تا از تکرار درگیری‌های جهانی جلوگیری کنند، اما برای تضمین منافع خود، حق وتو را در ماده ۲۷ منشور سازمان ملل گنجاندند. این حق، که ابتدا مورد مخالفت کشورهای کوچک قرار گرفت، با تهدید عدم تأسیس سازمان ملل توسط قدرت‌های بزرگ تحمیل شد. از آن زمان، ۲۹۳ مورد وتو ثبت شده که بیشترین آن‌ها (۱۲۰ مورد) توسط روسیه/شوروی و ۸۲ مورد توسط آمریکا بوده است. این مکانیسم، شورای امنیت را به ابزاری برای حفظ ثبات از دیدگاه قدرت‌های بزرگ تبدیل کرده، اما منتقدان آن را "عنصر غیردموکراتیک" و مانعی برای عدالت جهانی می‌دانند.

چرا ایران حق وتو ندارد؟: ایران، که در زمان تأسیس سازمان ملل یکی از کشورهای عضو بود، هرگز به عنوان عضو دائمی شورای امنیت انتخاب نشد. این حق منحصراً به قدرت‌های نظامی و اقتصادی پیروز جنگ جهانی دوم محدود شد و هیچ مکانیسمی برای اعطای آن به کشورهای دیگر، از جمله ایران، پیش‌بینی نشده است. ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و اسلامی، بارها بر ناعدالتی این ساختار اعتراض کرده و پیشنهادهایی مانند لغو کامل وتو یا اعطای آن به یک کشور اسلامی ارائه داده، اما این پیشنهادها توسط قدرت‌های دائمی رد شده‌اند. کشورهای دیگری مانند آلمان، هند، پاکستان، ترکیه، مصر و آفریقای جنوبی نیز خواستار حذف یا محدودیت وتو شده‌اند و بر خلاف دیپلماسی برابر تأکید دارند.

تأثیرات حق وتو بر مسائل جهانی: این حق، مانع تصویب قطعنامه‌هایی علیه تخلفات قدرت‌های دائمی شده است؛ برای مثال، روسیه با وتو، قطعنامه‌های علیه حمله به اوکراین را مسدود کرد، و آمریکا بارها قطعنامه‌های مرتبط با اسرائیل را وتو نمود. ایران معتقد است که این ساختار، سازمان ملل را به ابزاری برای سلطه ۵ قدرت تبدیل کرده و هر پیشنهادی باید ابتدا با هماهنگی آن‌ها مطرح شود، که این امر عدالت بین‌المللی را زیر سؤال می‌برد. در مجمع عمومی سازمان ملل، بحث‌هایی برای اصلاح شورای امنیت و محدود کردن وتو (مانند ممنوعیت آن در موارد جنایات جنگی) مطرح است، اما پیشرفت کند بوده.

ایران، به عنوان صدای جهان اسلام و کشورهای در حال توسعه، بر لزوم بازنگری ساختاری سازمان ملل تأکید دارد تا دیپلماسی واقعی و عدالت‌محور برقرار شود.