بررسی فلسفه و نظریه کار در نشست تخصصی «انگارههای کار»
چهارمین جلسه سلسله نشست از آموختن تا ساختن با موضوع انگاره کار در اسلام و سایر مکاتب با حضور جمعی از کارشناسان و فعالان حوزه تربیت و فنی و حرفهای، روز دوشنبه ۸ دی ماه ۱۴۰۴ در محل کارستان بهارستان با محوریت بازاندیشی نظری و اجتماعی مقوله کار، با سخنرانی دکتر حسین سرآبادانی، پژوهشگر رصدخانه عدالت اجتماعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع)، و با دبیری *محسن ارشادی*، کارشناس دفتر فنیوحرفهای وزارت آموزش و پرورش، برگزار شد.
به گزارش اینتیتر، چهارمین جلسه سلسله نشست از آموختن تا ساختن با موضوع انگاره کار در اسلام و سایر مکاتب با حضور جمعی از کارشناسان و فعالان حوزه تربیت و فنی و حرفهای، روز دوشنبه ۸ دی ماه ۱۴۰۴ در محل کارستان بهارستان با محوریت بازاندیشی نظری و اجتماعی مقوله کار، با سخنرانی دکتر حسین سرآبادانی، پژوهشگر رصدخانه عدالت اجتماعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع)، و با دبیری *محسن ارشادی*، کارشناس دفتر فنیوحرفهای وزارت آموزش و پرورش، برگزار شد.
در ابتدای نشست، محسن ارشادی با اشاره به اهداف برگزاری این سلسله نشستها، تأکید کرد که تمرکز اصلی برنامهها بر تولید ادبیات علمی منسجم در حوزه کار، مهارت و آموزش فنیوحرفهای است. به گفته وی، خروجی این نشستها قرار است بخشی از خلأ نظری موجود در این حوزه را جبران کند و زمینه گفتوگوی عمیقتر میان آموزش، بازار کار و سیاستگذاری را فراهم آورد.
در ادامه، دکتر حسین سرآبادانی در سخنانی، «مطالعات کار» را یک حوزه میانرشتهای مهم در سطح جهانی دانست که متأسفانه در فضای علمی ایران کمتر شناخته شده است. وی با اشاره به تجربههای دانشگاهی در اروپا، از جمله آلمان و ایتالیا، توضیح داد که مطالعات کار شامل حوزههایی چون اقتصاد کار، جامعهشناسی کار، حقوق کار، روانشناسی کار و فلسفه کار است و نقش تعیینکنندهای در فهم تحولات اجتماعی و اقتصادی دارد.
این پژوهشگر با انتقاد از رویکردهای رایج در ایران نسبت به مسئله کار گفت: «در جامعه ما، پرداختن به کار اغلب به مسائل اعتراضی، معیشتی و صنفی محدود شده است. هرچند این رویکردها برای تغییر اجتماعی ضروری بودهاند، اما موجب شدهاند که کار بهعنوان یک نهاد اجتماعی و نظری، کمتر مورد مطالعه عمیق و نظامساز قرار گیرد.»
دکتر سرآبادانی یکی از محورهای اصلی سخنان خود را بررسی سیر تاریخی نگاه فلسفی به کار عنوان کرد و افزود: «در فلسفه کلاسیک یونان، کار امری فروتر و ناپسند تلقی میشد. در مسیحیت، کار بهعنوان رنج و تکلیف ناشی از گناه نخستین معنا پیدا کرد. اما با ظهور پروتستانتیسم و سپس مدرنیته، کار بهتدریج بهعنوان وظیفهای معنادار و بعدتر بهمثابه ابزاری برای خودپروری و تحقق فردیت بازتعریف شد.»
وی با اشاره به تحولات معاصر، تأکید کرد که تعاریف کلاسیک کار دیگر توان توضیح پدیدههای نوظهور مانند اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد محتوا و مشاغل دیجیتال را ندارند. به گفته او، نمونههایی مانند فعالیت رانندگان پلتفرمهای حملونقل یا تولیدکنندگان محتوا در فضای مجازی، مرزهای سنتی میان کار، شغل، دستمزد و فراغت را دچار دگرگونی کردهاند و همین مسئله چالشهای جدی برای سیاستگذاری و قانونگذاری ایجاد کرده است.
دکتر سرآبادانی در بخش دیگری از سخنان خود، با تأکید بر چندبعدی بودن کار اظهار داشت:
«کار فقط یک فعالیت اقتصادی نیست. کار ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و روانشناختی دارد. تقلیل کار به هزینه تولید یا منبع درآمد، موجب تهی شدن آن از معنا میشود و این مسئله بهطور مستقیم بر بهرهوری و رضایت نیروی کار اثر میگذارد.»
وی با استناد به برخی آمارهای بینالمللی، از جمله گزارشهای سازمان بینالمللی کار (ILO)، خاطرنشان کرد که بخش قابل توجهی از شاغلان در جهان، علیرغم داشتن شغل، از کار خود رضایت معنایی ندارند. به گفته او، این نارضایتی یکی از عوامل کاهش بهرهوری و تضعیف تعلق سازمانی در جوامع مختلف، از جمله ایران، است.
این پژوهشگر عدالت اجتماعی، وضعیت بازار کار ایران را نیز از منظر معنا و تعلق مورد نقد قرار داد و گفت: «یکی از مشکلات جدی ما، انجام کار اجارهای’ است؛ یعنی افراد کار را صرفاً برای انجام وظیفه یا دریافت حقوق انجام میدهند، بدون احساس مالکیت، تعلق و مسئولیت درونی. این مسئله ریشه در ساختارهای نهادی، نظام آموزشی و الگوی تنظیمگری کار دارد، نه در ویژگیهای ذاتی نیروی انسانی.»
در بخش پایانی نشست، دکتر سرآبادانی به ارائه چارچوبی مفهومی از «نهاد کار عادلانه» در اندیشه اسلامی پرداخت و توضیح داد که این چارچوب شامل چهار لایه اصلی است: غایت کار، ارزشهای بنیادین نهاد کار، سازمان اجتماعی کار و لایه عملیاتی. وی تأکید کرد که در این نگاه، رابطه کارگر و کارفرما رابطهای تقابلی نیست، بلکه باید مبتنی بر مکملیت، همکاری و رعایت حقوق متقابل طراحی شود.
در پایان این نشست با تأکید بر ضرورت پیوند میان مباحث نظری و عرصه عمل، تولید فناوریهای اجتماعی و سیاستی، و تزریق امید فعال در مواجهه با چالشهای بازار کار به کار خود پایان داد. برگزارکنندگان این نشست ابراز امیدواری کردند که استمرار این گفتوگوها بتواند زمینهساز اصلاحات عمیقتر در حوزه کار، مهارت و عدالت اجتماعی شود.
