دعا‌های سریع‌الاجابه و شرایط اجابت آن‌ها

دعا کلمه‌ای عربی به معنای مایل ساختن چیزی به سوی خود با صدا و کلام است. دُعا طلب و درخواست بندگان از خدا یا آن‌طور که افراد باور دارند، راهی برای رسیدن به خواسته‌هایی است که رسیدن به آن‌ها از توان خارج باشد. در متون دینی دعا به عنوان یکی از راه‌های ارتباط با خدا و برترین عبادت‌ها تأکید و با تعابیری مانند «سلاح مؤمن» و «نور آسمان و زمین» توصیف شده است. واژه دعا و مشتقات آن ۲۱۵ بار در قرآن در معنای فراخواندن و دعوت به امری، پرستش و عبادت و درخواست چیزی از خدا به کار رفته است. دعا در قرآن و روایات به عنوان یکی از راه‌های ارتباط با خدا مورد تاکید قرار گرفته و برترین عبادت‌ها شمرده شده است. در آیه ۶۰ سوره غافر خداوند مردم را به دعا کردن امر می‌کند و نوید اجابت می‌دهد. در این آیه دعا نوعی عبادت محسوب شده است و به ترک‌ کننده آن از سر بزرگی‌طلبی بیم دوزخ و عذابی خوارکننده داده است.

 

دعا در بسیاری از آیات قرآن در سیاق اثبات توحید و نفی شرک آمده است. در این آیات از یک سو یادآوری می‌کند که انسان در گرفتاری‌ها به صورت فطری یاد خداوند می‌افتد و از سویی دیگر بر توانایی خداوند در برآوردن حاجات انسان‌ها و ناتوانی معبود مشرکان در اجابت دعای بندگان تأکید می‌کند. این برهان؛ یعنی فراموش کردن غیرخدا در سختی‌ها و تضرع به درگاه او صریح‌ترین برهان بر یگانگی پروردگار دانسته شده است؛ بنابراین از این تعاریف بر می‌آید که دعا وسیله ارتباطی میان انسان و پروردگار خویش است که انسان با استفاده از آن خواسته‌های خود را با خدای خویش درمیان می‌گذارد و انتظار دارد اجابت دارد. اما اجابت این درخواست‌ها از سوی خدا شرایطی دارد و هر دعایی از سوی خداوند بزرگ مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. پس برای اجابت دعا باید آداب دعا را رعایت کنید و شرایط (استعداد) لازم را داشته باشید تا خداوند نیز فرد را مشمول عنایت خویشقرار بدهد و دعای او را اجابت کند.

آداب و شرایطی برای بهتر انجام گرفتن دعا در متون دینی نقل شده است. در قرآن خواندن خدا با اسمای نیکو، طلب از پروردگار با بیم و امید، داشتن حالت خضوع و خشوع، اخلاص در دعا و دوری از غیر پروردگار یکتا، مقدم داشتن طلب غفران الهی بر سایر حاجات، بیان هدف از دعا، تسبیح خداوند و برشمردن نعمت‌های او و دعا برای دیگران همراه با دعا برای خود از آداب دعا شمرده شده است.

 

۱. خواندن خداوند به اسمای نیکوی او: علامه طباطبایی خواندن خداوند را با نامی نیکو از اسمای او که مناسب با خواسته انسان است، از آداب دعا نامیده است. برای مثال هنگامی که دعا کننده درصدد جلب رضایت و رحمت الهی باشد، باید خدا را با اسم رب بخواند که از عام‌ترین اسمای الهی و برانگیزاننده صفت رحمت الهی است.

۲. خواندن پروردگار با تضرع و در نهان: فخر رازی در تفسیر آیه ۵۵ سوره اعراف تحقق اصل دعا را هنگامی می‌داند که بنده هم فقر و ناتوانی خود و هم عزت ربوبی و صفات کمالیه خداوند را بشناسد.

۳. خواندن پروردگار از سر بیم و امید: در تفسیر آیه ۵۶ سوره اعراف مراد از خوف را بیم عقاب پروردگار، ردّ دعا به سبب کاستی اعمال و نداشتن شایستگی و مراد از طمع را امید به پاداش پروردگار و فضل او ذکر کرده‌اند.

۴. داشتن قلب پاک: دلی‌که پر از وسوسه‌های شیطانی و هوا‌های نفسانی است، نمی‌تواند با مبدا خیر و کمال مطلق در ارتباط باشد. وقتی دل در طلب گناه باشد، بر زبان راندن دعا و درخواست خیر فقط ابراز کردن چند جمله دروغ است؛ بنابراین امیرمومنان (ع) می‌فرمایند: «بهترین دعا آن است که از سینه‌ای پاک و قلبی پرهیزگار صادر شود.»

در روایات دینی آداب متعددی برای دعا ذکر شده است. وضو گرفتن، روبه قبله کردن، نماز خواندن قبل از دعا، شروع دعا با الفاظی مانند بسم الله، حمد و ثنای خدا و صلوات بر محمد و آل محمد، خواندن پروردگار با صدای آهسته، یاد کردن نعمت‌ها و شکر و سپاس خداوند، اقرار به گناه، مقدم داشتن دیگران در دعا، توسل به اهل بیت (ع) و پایان رساندن دعا با جمله «ماشاءالله لاحول و لاقوة الا بالله» از جمله آداب دعا معرفی شده است.

دعا به زمان و مکان خاصی محدود نشده است و هر انسانی متناسب با شرایط خود می‌تواند هر دعایی را انتخاب و بر زبان بیاورد یا حتی از قلب بگذراند؛ البته برخی از دعاها برای اوقاتی خاص صادر شده و زمان‌ها و مکان‌های مناسبی نیز برای دعا کردن سفارش شده است. شب قدر، نیمه شعبان، ۲۷ رجب، عید فطر، روز عرفه، عید قربان، روز اول محرم، سحر، هنگام اذان، شب جمعه، هنگام نزول باران، پس از نماز‌های واجب، لحظه دیدن کعبه و ماه‌های خاصی مانند: ماه رجب، ماه شعبان و ماه رمضان از جمله زمان‌هایی است که دعا در آن مورد تاکید قرار گرفته شده است. در متون دینی برخی از مکان‌ها نیز برای دعاکردن مناسب معرفی شده‌اند. شهر مکه، مسجد الحرام، کعبه و مکان‌های خاصی از کعبه مانند کنار حجر الاسود، رکن یمانی و حجر اسماعیل، صحرای عرفات، فضای پیرامون قبر پیامبر اسلام (ص)، روضة النبی، حرم امامان شیعه و مسجد سهله و کوفه از جمله مکان‌هایی است که دعا در آنجا سفارش شده است.

استجابت دعا در آیات و روایات مشروط به رعایت برخی از شروط و ایجاد اسباب آن شده است. هم‌سویی دل و زبان، انقطاع از غیرخدا و رو کردن با تمام وجود به سوی خدا، دعا همراه با شناخت خدا، خضوع و خشوع، دعا همراه با عمل صالح، دعا همراه با استغفار، دعا در جمع مؤمنین و دعا همراه با توسل به اهل بیت (ع) از جمله شرایط و اسباب استجابت دعا معرفی شده است. اسم اعظم و اسمای حسنای خداوند مانند «یا رب»، «یا ارحم الراحمین»، «یاذاالجلال و الاکرام» از جمله اذکاری است که تاثیر آن بر استجابت دعا بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. برخی روایات نیز معصومین (ع) را مصداق اسمای حسنای خدا معرفی کرده‌اند که به واسطه آن‌ها دعا‌ها مستجاب می‌شود.

 

در روایات برخی افراد را جز کسانی معرفی کرده است که دعای آن‌ها رد نخواهد شد. دعای پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع)، دعای والدین در حق فرزندان، دعای مظلوم علیه ظالم، دعای عمره‌گزار، دعای روزه‌دار، دعای امام و پیشوای عادل در حق مردم خود، دعای بیمار و عیادت کننده او، دعای شب زنده‌دار، دعای کودکی که به گناه آلوده نشده است و دعای مؤمن در حق برادر مؤمن خود از جمله دعا‌های مستجاب دانسته شده است. در روایتی نیز از امام حسن (ع) آمده است: «اگر کسی مواظب قلبش باشد تا اموری که مورد رضای خدا نیست در آن خطور نکند، من ضامنم که او مستجاب‌الدّعوة باشد.»

علی رغم وعده استجابت دعا که خداوند در آیاتی از قرآن به بندگان خود داده است، گاه با وجود خواندن خداوند، دعا‌های انسان مستجاب نمی‌شود. با مراجعه به آیات و روایات می‌توان موانعی را برای استجابت دعا پیدا کرد، مانند: گناه، لقمه حرام و شبهه‌ناک، خیانت، شک در ولایت اهل بیت (ع)، ترک امر به معروف و نهی از منکر، ظلم، نافرمانی پدر و مادر و قطع رحم، نقض عهد، سخن‌چینی و سبک شمردن نماز از جمله این موانع محسوب شده است.

دعاى پرارزشى است که پیغمبر اکرم (ص) در روز جنگ بدر و احزاب و امام حسین (ع) در روز عاشورا آن را خواندند. این دعا از امام صادق (ع) نیز نقل شده است:

«اَللّهُمَّ اَنْتَ ثِقَتى فى کُلِّ کُرْبَة، وَ اَنْتَ رَجآئى فى کُلِّ شِدَّة، وَ اَنْتَ لى فى کُلِّ اَمْر نَزَلَ بى ثِقَةٌ وَعُدَّةٌ، کَمْ مِنْ کَرْب یَضْعُفُ عَنْهُ الْفُؤادُ، وَ تَقِلُّ فیهِ الْحیلَةُ، وَ یَخْذُلُ عَنْهُ الْقَریبُ وَ الْبَعیدُ، وَ یَشْمَتُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَ تَعْنِینى فیهِ الاْمُورُ، اَنْزَلْتُهُ بِکَ، وَ شَکَوْتُهُ اِلَیْکَ، راغِباً فیهِ عَمَّنْ سِواکَ، فَفَرَّجْتَهُ وَکَشَفْتَهُ وَ کَفَیْتَنیهِ، فَأَنْتَ وَلِىُّ کُلِّ نِعْمَة، وَ صاحِبُ کُلِّ حاجَة، وَ مُنْتَهى کُلِّ رَغْبَة، فَلَکَ الْحَمْدُ کَثیراً، وَ لَکَ الْمَنُّ فاضِلاً»

روایت شده که مردى خدمت حضرت امیرالمومنین (ع) از دیر شدن جواب دعایش شکایت کرد. فرمودند: چرا دعای سریع‌الاجابه را نمى‌خوانى؟ مرد پرسید: آن کدام دعاست؟ امام فرمودند: بگو:

«اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظیمِ الاَعْظَمِ الاَجَلِّ الاَکْرَمِ الْمَخْزوُنِ الْمَکْنُونِ النُّورِ الْحَقِّ الْبُرْهانِ الْمُبینَ الَّذى هُوَ نُورٌ مَعَ نُورٍ وَ نُورٌ مِنْ نُورٍ وَ نُورٌ فى نُورٍ وَ نُورٌ عَلى کُلِّ نُورٍ وَ نُورٌ فَوْقَ کُلِّ نُورٍ وَ نُورٌ تُضیئُ بِهِ کُلُّ ظُلْمَهٍ وَ یُکْسَرُ بِهِ کُلُّ شِدَّهٍ وَ کُلُّ شَیْطانٍ مَریدٍ وَ کُلُّ جَبارٍ عَنیدٍ لا تَقِرُّبِهِ اَرْضٌ وَلایَقُومُ بِهِ سَمآءٌ وَ یَاْمَنُ بِهِ کُلُّ خآئِفٍ وَ یَبْطُلُ بِهِ سِحْرُ کُلِّ ساحِرٍ وَ بَغْىُ کُلِّ باغٍ وَ حَسَدُ کُلِّ حاسِدٍ وَ یَتَصَدَّعُ لِعَظَمَتِهِ الْبَرُّ وَالْبَحْرُ وَ یَسْتَقِلُّ بِهِ الْفُلْکُ حینَ یَتَکَلَّمُ بِهِ الْمَلَکُ فَلا یَکُونُ لِلْمَوْجِ عَلَیْهِ سَبیلٌ وَ هُوَ اسْمُکَ الاَعْظَمُ الاَعْظَمُ الاَجَلُّ الاَجَلُّ النُّورُ الاَکْبَرُ الَّذى سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ وَاسْتَوَیْتَ بِهِ عَلى عَرْشِکَ وَ اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ وَاَسْئَلُکَ بِکَ وَ بِهِمْ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَفْعَلَ بى کَذا وَ کَذا»

هر که این دعا را بعد از نماز بدون آن که حرکتی کند و حرف بزند بخواند، هر حاجتی که بخواهد برآورده می‌شود:

«اَستَغفِرُاللهُ الذی لا اله الا هوَ الحَیُّ القَیُّوم الرَّحمنُ الرحیم ذوالجلالِ و الاِکرام وَ اَتوبُ اِلیه و اَسئَلُهُ اَن یُصَلِیَ عَلی محمد و ال محمد و اَن یَتوبَ عَلَیَ توبَهَ عَبدٍ ذلیلٍ خاضعٍ خاشعٍ فقیرٍ مسکینٍ مستکینٍ لایَملِکُ لِنَفسِهِ نَفعاً و لاضَراً و لا مَوتاً و لا حیوهً و لانُشورا»

کفعمى در کتاب «بلد الامین» دعایى به روایت از موسى بن جعفر (ع) نقل کرده و گفته است: این دعای عظیم‌الشأن و سریع‌الاجابه به این شرح است:

«اللَّهُمَّ إِنِّی أَطَعْتُکَ فِی أَحَبِّ الْأَشْیَاءِ إِلَیْکَ وَ هُوَ التَّوْحِیدُ وَ لَمْ أَعْصِکَ فِی أَبْغَضِ الْأَشْیَاءِ إِلَیْکَ وَ هُوَ الْکُفْرُ فَاغْفِرْ لِی مَا بَیْنَهُمَا یَا مَنْ إِلَیْهِ مَفَرِّی آمِنِّی مِمَّا فَزِعْتُ مِنْهُ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الْکَثِیرَ مِنْ مَعَاصِیکَ وَ اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ مِنْ طَاعَتِکَ یَا عُدَّتِی دُونَ الْعُدَدِ وَ یَا رَجَائِی وَ الْمُعْتَمَدَ وَ یَا کَهْفِی وَ السَّنَدَ وَ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُوْلَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مَنِ اصْطَفَیْتَهُمْ مِنْ خَلْقِکَ وَ لَمْ تَجْعَلْ فِی خَلْقِکَ مِثْلَهُمْ أَحَدا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَفْعَلَ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِالْوَحْدَانِیَّةِ الْکُبْرَى وَ الْمُحَمَّدِیَّةِ الْبَیْضَاءِ وَ الْعَلَوِیَّةِ الْعُلْیَا [الْعَلْیَاءِ]وَ بِجَمِیعِ مَا احْتَجَجْتَ بِهِ عَلَى عِبَادِکَ وَ بِالاسْمِ الَّذِی حَجَبْتَهُ عَنْ خَلْقِکَ فَلَمْ یَخْرُجْ مِنْکَ إِلا إِلَیْکَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجا وَ مَخْرَجا وَ ارْزُقْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ إِنَّکَ تَرْزُقُ مَنْ تَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ...»، سپس حاجت خود را درخواست کن.

محمد ابن بابویه دعای توسل را از ائمه (ع) نقل کرده و گفته است که این دعا را در هیچ امری نخواندم، مگر آن که اثر اجابت آن را به‌زودی یافتم. دعای توسل از دعا‌های مشهور است که در شب‌های چهارشنبه خوانده می‌شود.

کفعمی در کتاب بلدالامین دعایی از حضرت علی (ع) نقل کرده است که اگر شخص گرفتار، ترسیده، نگران و غم دیده آن را بخواند، حق تعالی گشایش در کار او ایجاد نماید که این دعا چنین است:

«یا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ وَ یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ وَیا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ ویا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ وَیا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ وَیا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ وَیا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا کَریمَ الْعَفْوِ یا حَسَنَ التَّجاوُزِ یا عَوْنَ الضُّعَفاَّءِ یا کَنْزَ الْفُقَراَّءِ یا عَظیمَ الرِّجاَّءِ یا مُنْقِذَ الْغَرْقى یا مُنْجِىَ الْهَلْکى یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ اَنْتَ الَّذى سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللّیْلِ وَنُورُ النَّهارِ وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ الشَّمْسِ وَحَفیفُ الشَّجَرِ وَدَوِىُّ الْماَّءِ یا اَللّهُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ لا اِلهَ إ لاّ اَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ یا رَبّاهُ یا اَللّهُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَافْعَلْ بِنا ما اَنْتَ اَهْلُهُ.»

پس از دعا هرچه حاجت دارى، درخواست کن و نیز براى گشایش مشکلات و رفع گرفتارى و برطرف شدن غم و اندوه تداوم بر این ذکر که حضرت جواد (ع) تعلیم فرموده‌اند، بسیار سودمند است: «یَا مَنْ یَکْفى مِنْ کُلِّشَى ءٍ وَلا یَکْفى مِنْهُ شَى ءٌ اِکْفِنى ما اَهَمَّنى».

۷. دو دعای سریع‌الاجابه از امام صادق (ع)

۸. دعای سریع‌الاجابه اسم اعظم

۹. دعای سریع‌الاجابه آیت الله بهجت