روان‌پریشی پنهان؛ سایکوپاتی که ممکن است هرگز متوجه حضورش نشوید

به گزارش اینتیتر، در تریلر نتفلیکس با عنوان The Beast in Me، یک نویسنده (با بازی کلر دینز) به همسایه‌اش (با بازی متیو ریس) مشکوک می‌شود و به این باور می‌رسد که او یک قاتل است. بدون لو دادن داستان، فقط همین‌قدر بدانید که «ظاهر ماجرا» در این سریال نقش بسیار مهمی دارد.

به گزارش سایکولوژی تودی، این مجموعه به‌خوبی با یک پژوهش جدید از پیتر کاستانیا از دانشگاه آلاباما و شارلوت کینکِید از دانشگاه ایالتی کنساو هم‌خوانی دارد؛ پژوهشی که تلاش کرده است «الگوهای پنهان» ویژگی سایکوپاتی را در افراد عادی شناسایی کند. واژه «پنهان» در اینجا یک اصطلاح آماری است، اما معنایش تقریباً همان چیزی است که به ذهن می‌رسد: آیا در زیر لایه‌های شخصیت هر فرد، جریان عمیق‌تری وجود دارد که می‌تواند در همه ما مشترک باشد؟

یافتن هیولا

پژوهش‌های پیشین درباره سایکوپاتی، که بر شناسایی ویژگی‌ها و شیوه‌های سنجش آن تمرکز داشتند، اغلب بر جمعیت مجرمان زندانی انجام شده‌اند. این مطالعات چهار الگوی پنهان را شناسایی کرده بودند:

• سنگدل/حقه‌باز: فریبکار و فاقد احساس همدلی

• جامعه‌ستیز/برون‌ریز: سبک زندگی آشفته و رفتارهای ضد اجتماعی

• سایکوپات نمونه: امتیاز بالا در تمام مؤلفه‌ها

• مجرم عمومی: امتیاز پایین در همه مؤلفه‌ها، اما همچنان زندانی

با خواندن این ویژگی‌ها، احتمالاً به یاد شخصیت‌های جنایی سریال‌هایی مثل Law & Order می‌افتید؛ مجرمانی که معمولاً تشخیص دادنشان چندان سخت نیست.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد پژوهش کاستانیا و کینکِید، استفاده از رویکردی به نام «فردمحور» بود؛ روشی که تلاش می‌کند به جریان پنهان سایکوپاتی در افراد دست پیدا کند. آن‌ها با بررسی موردی افراد و سپس دسته‌بندی آن‌ها به تیپ‌های شخصیتی، این مسیر را دنبال کردند.

ماهیت سایکوپات عادی

در این پژوهش، ۴۴۶ بزرگسال (با میانگین سنی ۴۶ سال) به‌صورت آنلاین مورد بررسی قرار گرفتند. پژوهشگران مجموعه‌ای از آزمون‌ها را برای سنجش ویژگی‌های سایکوپاتی، انگیزه‌ها، رفتارهای تکانشی، اضطراب، افسردگی و صفات کلی شخصیت بر اساس مدل پنج‌عاملی شخصیت (FFM) به کار بردند.

برای نمونه، برخی از گزاره‌های مقیاس سایکوپاتی شامل این موارد بود:

• دستکاری بین‌فردی: گاهی لازم است تظاهر کنی کسی را دوست داری تا به خواسته‌ات برسی

• بی‌احساسی عاطفی: هرگز بابت آسیب زدن به دیگران احساس گناه نمی‌کنم

• سبک زندگی آشفته: بارها فقط برای هیجان، کارهای خطرناک انجام داده‌ام

• رفتار ضد اجتماعی: گاهی برای محافظت از خودم سلاح (چاقو یا اسلحه) حمل می‌کنم

با خواندن این موارد، آیا به یاد افرادی می‌افتید که در اطرافتان چنین ویژگی‌هایی دارند؟ شاید تا به حال این رفتارها را در قالب «سایکوپاتی» دسته‌بندی نکرده بودید، اما کنار هم قرار گرفتنشان می‌تواند یک لحظه «آها!» ایجاد کند.

نقش رفتارهای تکانشی

مقیاس رفتارهای تکانشی شامل موارد زیر بود:

• تکانشگری منفی: وقتی ناراحت هستم، اغلب بدون فکر عمل می‌کنم

• تکانشگری مثبت: وقتی خیلی سرحال هستم، کنترل خودم را از دست می‌دهم

• کمبود پشتکار: زود تسلیم می‌شوم

• نبود پیش‌اندیشی: اغلب وارد موقعیت‌هایی می‌شوم که بعداً آرزو می‌کنم کاش از آن‌ها خارج می‌شدم

• هیجان‌خواهی: از چتربازی لذت می‌برم

این موارد نشان می‌دهند که برخی افراد نه‌تنها ویژگی‌های سایکوپاتیک دارند، بلکه ممکن است آن‌ها را به‌صورت رفتاری بروز دهند؛ رفتاری که می‌تواند دردسرساز شود.

نتایج چه می‌گویند؟

نتایج نشان داد، همان‌طور که پژوهشگران انتظار داشتند، چهار الگوی شخصیتی مشابه با جمعیت مجرمان، در میان افراد عادی نیز دیده می‌شود. نکته جالب توجه برای پژوهشگران، وجود دو گروه «تکانشی-ضد اجتماعی» و «غیرضد اجتماعی اما سنگدل/حقه‌باز» بود.

این دو گروه معمولاً نشانه‌هایی از اضطراب، افسردگی، تکانشگری مثبت و منفی، و سطح بالایی از صفت روان‌رنجوری در مدل پنج‌عاملی شخصیت داشتند. به بیان ساده‌تر، خود این افراد هم چندان از ویژگی‌های سایکوپاتیک‌شان احساس رضایت نمی‌کردند.

پژوهشگران در جمع‌بندی نوشتند: «این یافته‌ها نشان می‌دهد زیرگونه‌های مشابه سایکوپاتی را می‌توان هم در جمعیت عمومی و هم در نمونه‌های جنایی و روان‌پزشکی مشاهده کرد.»

این یافته‌ها برای ما چه معنایی دارد؟

اگر الگوهای سایکوپاتی در افراد عادی با مجرمان شباهت دارد، شاید تفاوت اصلی فقط این باشد که برخی دستگیر می‌شوند و برخی نه. هرچند این پژوهش پاسخ قطعی به این سؤال نمی‌دهد، اما می‌توان حدس زد که زندانی‌شدن بیشتر به بدشانسی یا گرفتار شدن در لحظه نامناسب مربوط باشد.

نکته اصلی این است که ترکیب ویژگی‌های شخصیتی خاص با رفتارهای تکانشی و غیرمنطقی می‌تواند زنگ خطری برای روابط آینده باشد. اگر در یک دوست یا شریک عاطفی جدید نشانه‌هایی از فریبکاری، خودخواهی یا بی‌توجهی به پیامدها می‌بینید، شاید بهتر باشد با احتیاط بیشتری جلو بروید.

در مجموع، دقت به مجموعه ویژگی‌های افراد—نه فقط یکی دو رفتار عجیب—می‌تواند راهی مؤثر برای محافظت از خود در برابر آسیب‌های احتمالی باشد. قضاوت عجولانه درست نیست، اما نگاه دقیق‌تر به «کل شخصیت» می‌تواند دلیل خوبی برای هوشیار بودن به شما بدهد.