هوش مصنوعی در اتاق درمان؛ چرا باید از درمانگرتان درباره استفاده از AI سؤال کنید؟

به گزارش اینتیتر، از زمان عرضه ChatGPT در دسامبر ۲۰۲۳، بحث‌های گسترده‌ای درباره این‌که هوش مصنوعی چگونه می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی انسان را دگرگون کند، شکل گرفته است؛ از دانشگاه و هنر گرفته تا رسانه و پزشکی، اثرات آن عمیق و جدی است، چه این تغییرات را هیجان‌انگیز بدانیم و چه ترسناک یا ترکیبی از هر دو.​

به گزارش سایکولوژی تودی، در این میان، معمولاً تصور می‌شد که حوزه روان‌درمانی یکی از آخرین عرصه‌هایی است که تحت تأثیر این موج قرار می‌گیرد، چون اساس آن بر ارتباط انسانی است، اما در واقع چنین نیست.​

ورود هوش مصنوعی به درمان

شواهد نشان می‌دهد به‌ویژه جوانان نه‌فقط به روبات‌های درمانگر، بلکه به ابزارهای عمومی‌تری مانند ChatGPT نیز برای دریافت کمک روانی رو آورده‌اند.​

یک مطالعه (McBain و همکاران، ۲۰۲۵) نشان داد که از هر ۸ نوجوان، یک نفر از چت‌بات‌های هوش مصنوعی به‌طور مشخص برای دریافت مشاوره سلامت روان استفاده کرده است.​

این روند نگرانی‌هایی جدی ایجاد کرده است؛ از جمله این‌که هوش مصنوعی ممکن است برای افراد آسیب‌پذیر، به‌طور ناخواسته حامی ایده‌های مرتبط با خودکشی باشد و همچنین از طریق واکنش‌های متملقانه و تأییدگر، می‌تواند فرایند دور شدن افراد از واقعیت و بروز روان‌پریشی را سرعت بدهد.​
آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته، این است که هوش مصنوعی چگونه به‌تدریج وارد درمان‌های «چهره‌به‌چهره» شده است؛ گاهی حتی بدون این‌که خود درمانگر هم کاملاً متوجه ابعاد آن باشد.​

ابزارهای هوش مصنوعی در عمل درمان

نرم‌افزارهای خودکارِ یادداشت‌برداری، سرویس‌های تراسکریپشن (رونویسی)، پلتفرم‌های ضبط جلسات و سامانه‌های نوبت‌دهی برای درمانگران، همگی وعده افزایش کارایی و کاهش بار اداری را می‌دهند.​
هرچند این مزایا در ظاهر کاملاً مثبت به نظر می‌رسند، اما قراردادهایی که درمانگران با این شرکت‌ها امضا می‌کنند، همیشه به‌روشنی ریسک‌های احتمالی حریم خصوصی و برنامه‌های بلندمدت این شرکت‌ها را توضیح نمی‌دهند.​

سؤال‌های مهمی در اینجا مطرح است: این پلتفرم‌ها با داده‌های مراجعان چه می‌کنند؟ محرمانگی چگونه حفظ می‌شود؟ مالک واقعی داده‌ها کیست؟ و آیا این داده‌ها در نهایت برای آموزش «جایگزین‌های روباتیک» درمانگران استفاده می‌شود یا نه؟​
درمانگران همچنین ممکن است مثل بسیاری از حرفه‌های دیگر، برای مشاوره در پرونده‌های دشوار از هوش مصنوعی کمک بگیرند که این هم نگرانی‌های محرمانگی را تشدید می‌کند.​

حتی درمانگران دقیق و مسئولیت‌پذیر هم ممکن است از همه ریسک‌های استفاده از هوش مصنوعی آگاه نباشند.​
و این‌که چه تعداد از آن‌ها با خود پرسش‌های نگران‌کننده‌ای را مطرح می‌کنند؛ از این‌که حداقل، حریم خصوصی یک مراجع چقدر به‌راحتی می‌تواند به خطر بیفتد، تا این نگرانی حداکثری که آیا داده‌های او برای آموزش روبات‌هایی استفاده می‌شود که در نهایت جای خود آن درمانگر را می‌گیرند؟​

پرسش‌هایی که باید از درمانگر بپرسید

با توجه به این ابهام‌ها، شفاف‌سازی اهمیت حیاتی دارد و شما به‌عنوان مراجعه‌کننده می‌توانید آغازگر این گفت‌وگو باشید تا دقیقاً بدانید با داستان شخصی شما چه اتفاقی می‌افتد.​
اولین گام این است که فرم «رضایت آگاهانه» و سایر مدارک سیاست‌های مطب را که هنگام شروع درمان امضا کرده‌اید، با دقت دوباره بخوانید و اگر نسخه‌ای ندارید، یک کپی تازه بخواهید.

سپس می‌توانید این پرسش‌ها را با درمانگر خود در میان بگذارید:​

• ۱. آیا از زمانی که من فرم‌های رضایت آگاهانه و سیاست‌های مطب را امضا کرده‌ام، تغییری در شیوه مدیریت مطب شما ایجاد شده است؟​

• ۲. شما به چه شکل‌هایی در کارتان از هوش مصنوعی استفاده می‌کنید؟​

• ۳. آیا برای یادداشت‌برداری، رونویسی یا تهیه خلاصه پرونده‌ها از هوش مصنوعی استفاده می‌کنید؟​

• ۴. اگر جلسات ما به‌صورت تله‌هلث برگزار می‌شود، آیا این جلسات ضبط می‌شوند یا به‌صورت زنده توسط هیچ پلتفرمی رصد می‌شوند؟​

• ۵. آیا برای تصمیم‌گیری‌های درمانی از هوش مصنوعی کمک می‌گیرید؟​

• ۶. در هر یک از این مراحل، حریم خصوصی من چگونه تضمین می‌شود؟​

• ۷. اگر در آینده از نرم‌افزارهای جدید مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کنید، آیا من را از این موضوع مطلع خواهید کرد؟​

اهمیت رضایت آگاهانه و شفافیت

برای بسیاری از افراد، خودِ رفتن به درمان، کاری دشوار و حساس است و ممکن است نخواهند با طرح پرسش‌هایی که ظاهراً «نامرتبط» با درمان به نظر می‌رسند، تعادل موجود را به هم بزنند.​
اما این پرسش‌ها در واقع در قلب درمان قرار دارند، چون به نحوه استفاده و حفاظت از خصوصی‌ترین جزئیات زندگی شما مربوط می‌شوند.​

هم درمانگران، هم مراجعان و هم عموم مردم باید با شفافیت بدانند که عمیق‌ترین داده‌های شخصی‌شان چگونه دیده، ذخیره و استفاده می‌شود.