چرا کلاهبرداران بازار خودرو را هدف گرفتند؟

به گزارش اینتیتر به نقل از دنیای اقتصاد، با افزایش قیمت خودرو و کاهش قدرت خرید، خودرو حالا به زمین بازی کلاهبرداران تبدیل شده است. برخی شرکت‌ها با وعده فروش اقساطی خودرو‌های وارداتی زیر قیمت بازار، خریداران را فریب می‌دهند و پس از دریافت مبالغ کلان ناپدید می‌شوند.

بسیاری از این آگهی‌ها در پلتفرم‌های آنلاین منتشر می‌شوند که نظارت کافی بر آنها وجود ندارد. عدم آگاهی برخی از خریداران و عدم نظارت وزارت صمت نیز مزید بر علت شده است. این در حالی است که خودرو‌ها تنها از طریق سامانه یکپارچه عرضه به فروش می‌رسد نه از طریق شرکت‌های بی‌نام و نشان.
با رشد قیمت خودرو و به‌دنبال آن کاهش قدرت خرید که طی سال‌های اخیر رخ‌داده، حالا دیگر خودرو بدل به رویایی شده که کلاهبرداران از آن به‌عنوان زمین بازی خود استفاده می‌کنند. خودرو‌هایی که به راحتی در دسترس نیستند، اما برخی با رویافروشی می‌توانند پول زیادی به جیب زده و تعداد پرونده‌های قضایی مربوط به کلاهبرداری‌های خودرویی را بیشتر کنند.

یکی از همین رویا فروشی‌ها مربوط به شرکتی است که به‌تازگی با وسوسه مالباختگان به خرید «اقساطی» خودرو‌های وارداتی به قیمتی کمتر از بهای بازار، توانسته افراد زیادی را فریب داده و بهای قابل‌توجهی از آنها دریافت کند. افرادی که حالا تنها با یک شرکت خالی با چند زونکن پراکنده مواجه هستند. 

تنها جست‌وجویی در پلتفرم‌های ثبت آگهی کافی است تا با تعداد زیادی از پیشنهاد‌های وسوسه کننده خودرویی مواجه شوید. گرچه عموما نشانه‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد این آگهی‌ها نمی‌توانند واقعی باشند، اما قدرت خرید پایین متقاضیان خرید خودرو موجب می‌شود که بسیاری این نشانه‌ها را نادیده بگیرند و در تله سودجویان بیفتند.

برای مثال در موردی که از آن یاد کردیم، چندین نشانه به‌وضوح وجود داشته‌است. برای مثال این شرکت ادعا می‌کرده که خودرو‌های وارداتی را به‌صورت اقساطی و با بهره بانکی به‌فروش می‌رساند، اما اساسا خودرو‌های وارداتی هیچ فروش لیزینگی ندارند.

علاوه‌بر این فروش وارداتی‌ها تنها از طریق سامانه یکپارچه عرضه خودرو‌های وارداتی انجام می‌شود و برای خرید آن باید ضمن بلوکه‌کردن ۵۰۰‌میلیون‌تومان در حساب‌های وکالتی در این سامانه ثبت‌نام کرد، از آنجا که عموما تعداد متقاضیان از تعداد خودرو‌های عرضه‌شده بیشتر است برای تخصیص این خودرو‌ها قرعه کشی انجام می‌شود، در چنین شرایطی ادعای فروش مستقیم و حتی اقساطی خودرو‌های خارجی در همان نگاه اول ادعایی کذب به‌نظر می‌رسد. در گام بعدی متقاضیان می‌توانند از اتحادیه فروشندگان خودرو یا واردکنندگان خودرو در مورد این شرکت‌ها استعلام کنند.

اما در شرایطی شاهد این دست از کلاهبرداری‌ها هستیم که سامانه یکپارچه درحال فعالیت است و هر فروشی برای خودرو‌های وارداتی در این سامانه انجام می‌شود، اما با توجه به اینکه با تصمیم شورای‌رقابت قرار است قیمت‌گذاری این دست از خودرو‌ها متوقف شود احتمالا سامانه یکپارچه نیز به پایان کار خود نزدیک می‌شود. اگر قرار باشد شرکت‌ها خود مستقیما دست به‌فروش محصولات وارداتی بزنند، احتمالا فضا برای سودجویان نیز بازتر می‌شود.

گر چه فروش مستقیم خودرو و حذف قیمت‌گذاری دستوری می‌تواند به نفع بازار خودروی کشور باشد، اما سیاستگذار باید بتواند سازوکاری را طراحی کند که کلاهبرداران فرصت عرض‌اندام در این شرایط را نداشته باشند.

پلتفرم‌ها چه نقشی دارند؟

وجه دیگری از این ماجرا مربوط به پلتفرم‌های ثبت آگهی است که بیشتر کلاهبرداری‌ها از طریق آنها انجام می‌شود، اما به‌نظر می‌رسد که این بخش به کلی رها شده‌است و این پلتفرم‌ها فیلتر‌های بازدارنده‌ای برای جلوگیری از بروز کلاهبرداری‌ها ندارند، اگر چه تعداد آگهی‌هایی که روزانه در این پلتفرم‌ها ثبت می‌شود بسیار بالاست، اما راه‌های برای مقابله با این موضوع در سطح جهانی آزموده شده‌است.

پلتفرم‌های معتبر جهانی با درک این چالش، سیستم‌های پیچیده و چندلایه‌ای را برای محافظت از کاربران خود طراحی و پیاده سازی کرده‌اند. زیرساخت امنیتی این پلتفرم‌ها از همان لحظه ثبت نام کاربر آغاز می‌شود. سیستم‌های احرازهویت پیشرفته با استفاده از تایید دو مرحله‌ای، تایید شماره‌تلفن و ایمیل، اولین سد دفاعی را ایجاد می‌کنند. برای مثال، پلتفرم eBay از کاربران می‌خواهد علاوه‌بر اطلاعات اولیه، برای فروش اقلام گران قیمت، مدارک هویتی و گاه حتی اطلاعات بانکی معتبر ارائه دهند تا ریسک کلاهبرداری به حداقل برسد.

نظارت بر محتوای آگهی‌ها بخش دیگری از این سازوکار امنیتی است. الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی به‌صورت خودکار آگهی‌ها را برای شناسایی موارد مشکوک بررسی می‌کنند. این سیستم‌ها قادرند الگو‌های مشابه کلاهبرداری‌های قبلی، قیمت‌گذاری غیرواقعی یا توضیحات گمراه کننده را تشخیص دهند. پلتفرم Craigslist با استفاده از این فناوری‌ها، روزانه‌هزاران آگهی مشکوک را پیش از انتشار شناسایی و مسدود می‌کند.

سیستم‌های اعتبارسنجی و رتبه بندی کاربران نیز نقش مهمی در ایجاد اعتماد ایفا می‌کنند. کاربران با سابقه مثبت، تراکنش‌های موفق و بازخورد‌های مطلوب، به مرور امتیاز بالاتری کسب می‌کنند که این امر به خریداران کمک می‌کند تا فروشندگان معتبر را شناسایی کنند. در پلتفرم OLX، فروشندگان با امتیاز بالا نشان‌های ویژه‌ای دریافت می‌کنند که اعتبار آنها را تایید می‌کند.

پرداخت امن یکی از کلیدی‌ترین عناصر در مبارزه با کلاهبرداری است. سیستم‌های پرداخت واسط (Escrow) که توسط پلتفرم‌هایی مانند Amazon استفاده می‌شود، مبلغ خرید را تا زمان تایید دریافت کالا توسط خریدار نزد خود نگه می‌دارند. این سیستم ریسک معاملات را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و در صورت بروز مشکل، امکان بازگشت وجه را فراهم می‌آورد.

آموزش و آگاهی بخشی به‌کاربران بخش مهم دیگری از استراتژی این پلتفرم هاست. بازار‌های آنلاین پیشرو مانند Alibaba با ارائه راهنما‌های جامع، هشدار‌های به موقع هنگام معاملات مشکوک و نکات امنیتی، به‌کاربران کمک می‌کنند تا از دام کلاهبرداران در امان بمانند. هشدار‌هایی مانند «هرگز پیش از دریافت کالا، پرداخت کامل انجام ندهید» یا «از معامله خارج از پلتفرم خودداری کنید» به کاهش موارد کلاهبرداری کمک شایانی کرده‌است.

سیستم‌های پشتیبانی و حل اختلاف نیز لایه نهایی حفاظتی را تشکیل می‌دهند. پلتفرم‌های معتبر تیم‌های تخصصی برای رسیدگی به شکایات و موارد مشکوک دارند. برای مثال، eBay با برنامه «تضمین بازگشت پول» خود، خریداران را در صورت عدم‌دریافت کالا یا دریافت کالای متفاوت با توضیحات آگهی، حمایت می‌کند. همکاری با نهاد‌های قانونی و امنیتی نیز بخش مهمی از مبارزه با کلاهبرداری است. پلتفرم‌های بزرگ جهانی با پلیس سایبری و نهاد‌های قضایی همکاری نزدیکی دارند و اطلاعات مربوط به کلاهبرداران حرفه‌ای را به اشتراک می‌گذارند تا از فعالیت مجدد آنها جلوگیری شود.

به‌رغم تمام این تدابیر، همچنان چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد. کلاهبرداران نیز روش‌های خود را به روز می‌کنند و راه‌های جدیدی برای دورزدن سیستم‌های امنیتی می‌یابند، بنابراین پلتفرم‌های آگهی معتبر به‌طور مداوم در حال بهبود سیستم‌های خود و استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌تر هستند.

ایجاد یک محیط امن برای معاملات آنلاین، نیازمند همکاری همه جانبه میان پلتفرم ها، کاربران و نهاد‌های قانونی است. هوشیاری کاربران در کنار سیستم‌های امنیتی پیشرفته، بهترین راه برای کاهش ریسک کلاهبرداری در این فضاست.

اختیارات اتحادیه‌ها محدود شده است

در مورد کلاهبرداری‌هایی که در قالب فروش خودرو انجام می‌شود، گفت‌وگویی با سعید موتمنی، رئیس سابق اتحادیه نمایشگاه داران خودرو داشتیم.

وی می‌گوید هر شهروندی باید اطلاع داشته‌باشد که فروش خودرو‌های وارداتی تنها از طریق سامانه انجام‌شده و پول آن نیز به‌حساب شرکت می‌رود و نه نماینده شرکت، بنابراین اگر افراد در هنگام واریز پول به‌جای نام شرکت، اسم یک فرد را مشاهده کردند باید از واریز وجه خودداری کنند.

وی تاکید می‌کند: حتی صرف داشتن مجوز شرکت به‌معنای امن‌بودن آن نیست. موتمنی در این رابطه توضیح می‌دهد که برخی شرکت‌ها با هزینه ناچیزی ثبت می‌شوند و سپس از اتحادیه مربوطه پروانه دریافت می‌کنند و از این طریق برای خود وجهه قابل‌اعتمادی می‌سازند.

از وی پرسیدیم چرا در زمان صدور پروانه فیلتر‌های مناسبی برای جلوگیری از این اتفاقات وجود ندارد؟ که در پاسخ می‌گوید: «در سال‌های گذشته تشخیص صدور پروانه با اتحادیه‌ها بود، در آن زمان این شرط را گذاشته بودیم که پروانه‌تنها به مالکان داده می‌شود و با ملک اجاره‌ای نمی‌توان پروانه گرفت تا جلوی کار شرکت‌هایی که تنها یک مکانی را اجاره می‌کنند، سپس از پس هزینه‌ها برنیامده و دست به سوءاستفاده از خریداران خودرو می‌زنند گرفته شود، اما این مساله مطرح شد که اتحادیه فضای کسب‌وکار را سخت کرده‌است، بنابراین خود وزارت صمت درگاه ملی مجوز‌ها را راه‌اندازی کرد. افراد تنها مدارک خود را بارگذاری‌کرده و تایید می‌گیرند و اتحادیه نیز به‌صورت اجباری باید پروانه را صادر کند.»

موتمنی می‌گوید: سال‌۹۶ تا ۹۷ این دست از مشکلات بیشتر بودند، اما آن زمان اتحادیه توانسته این چالش‌ها را کنترل کند، اما حالا که اختیارات اتحادیه‌ها محدودتر‌شده، نهاد‌های نظارتی باید به‌خوبی شرکت‌ها را زیرنظر داشته و جلوی بروز این مشکلات را بگیرند.

وی همچنین اعتقاد دارد که در صورت حذف سامانه یکپارچه نیز می‌توان جلوی کلاهبرداری‌ها را گرفت چراکه که تعداد محدودی واردکننده وجود دارد و نام آنها در اطلاعیه‌های وزارت صمت قابل‌رویت است، بنابراین افراد می‌توانند نام شرکت‌هایی که ادعای واردات خودرو دارند را از این طریق استعلام بگیرند. 

رئیس سابق اتحادیه نمایشگاه داران خودرو می‌گوید برای فروش لیزینگی نیاز به مجوز بانک‌مرکزی است، بنابراین هر شرکتی که ادعای فروش اقساطی دارد باید بتواند مجوز بانک‌مرکزی را ارائه دهد.

موتمنی همچنین معتقد است: پیش فروش خودرو به این مشکلات دامن می‌زند و می‌گوید تنها زمانی‌که خودروبه‌رویت مشتری برسد باید آن را فروخت تا سوءاستفاده کنندگان نتوانند خودرو‌هایی که وجود خارجی ندارند را به‌فروش برسانند. به‌طور کلی با افزایش روز افزون قیمت خودرو در سال‌های اخیر و کاهش قدرت خرید مردم، زمینه مناسبی برای کلاهبرداران ایجاد شده تا با استفاده از این شکاف، طرح‌های فریبکارانه خود را اجرا کنند.

برای مقابله با این چالش، راهکار‌هایی در سطح قانون‌گذاری و نظارت، بازنگری در فرآیند صدور مجوز برای شرکت‌های فروش خودرو ضروری است. برگرداندن بخشی از اختیارات نظارتی به اتحادیه‌ها که شناخت عمیق‌تری از بازار دارند، می‌تواند جلوی سوءاستفاده‌های احتمالی را بگیرد.

در سطح پلتفرم‌های آگهی، الگوبرداری از سازوکار‌های امنیتی نمونه‌های جهانی باید در دستور کار قرار گیرد. پیاده سازی سیستم‌های احرازهویت چندمرحله‌ای، بهره گیری از فناوری‌های نوین مثل هوش‌مصنوعی برای شناسایی آگهی‌های مشکوک، ایجاد سامانه‌های رتبه بندی فروشندگان و امکان پرداخت امن از جمله این راهکارهاست.

در سطح آگاهی بخشی عمومی، رسانه‌ها و نهاد‌های مرتبط باید آموزش‌های لازم را به شهروندان ارائه دهند. نکاتی مانند خودداری از پرداخت وجه به‌حساب‌های شخصی، استعلام شرکت‌های فروشنده از مراجع رسمی، دقت در وجود مجوز‌های بانک‌مرکزی برای فروش اقساطی و خودداری از پیش پرداخت برای خودرو‌هایی که هنوز وارد کشور نشده‌اند، می‌تواند جلوی بسیاری از کلاهبرداری‌ها را بگیرد.

در نهایت، مقابله با کلاهبرداری در بازار خودرو مستلزم همکاری همه جانبه میان نهاد‌های نظارتی، پلتفرم‌های آگهی، رسانه‌ها و متقاضیان خودرو است. با توجه به احتمال تغییر در سازوکار‌های عرضه با حذف سامانه‌های یکپارچه، ضرورت پیاده سازی این راهکار‌ها بیش از پیش احساس می‌شود تا شاهد موج جدیدی از کلاهبرداری‌ها در این بازار پر تلاطم نباشیم.