کیپ ورد کجاست؟ | کوسه‌های آبی در جام جهانی

به گزارش اینتیتر به نقل از فرارو، این کشور مجمع‌الجزایری در اقیانوس اطلس، واقع در ساحل غربی آفریقا، در ۱۳ اکتبر ۲۰۲۵ با پیروزی ۳-۰ بر تیم ملی اسواتینی، برای اولین بار به مرحله نهایی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۶ صعود کرد. این موفقیت، که کیپ‌ورد را به دومین کشور کوچک جهان (پس از ایسلند) تبدیل کرده که به این تورنمنت راه یافته، نه تنها یک رویداد ورزشی، بلکه نمادی از پیشرفت و استقامت این ملت کوچک با جمعیتی کمتر از ۶۰۰ هزار نفر است. در این مطلب، به معرفی جامع و مستند کیپ‌ورد می‌پردازیم، از جغرافیا و تاریخ گرفته تا اقتصاد، فرهنگ و دستاوردهای ورزشی اخیر آن.

جغرافیا و محیط طبیعی

کیپ‌ورد یک کشور جزیره‌ای است که از ۱۰ جزیره اصلی вулканиکی و چندین جزیره کوچک‌تر تشکیل شده و مساحتی حدود ۴۰۳۳ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. این مجمع‌الجزایر در فاصله ۶۰۰ تا ۸۵۰ کیلومتری غرب نوک غربی آفریقا (کیپ ورد واقعی) قرار دارد و بخشی از اکوسیستم ماکارونزیا است، که شامل آزورها، جزایر قناری و مادیرا می‌شود. جزایر به دو گروه تقسیم می‌شوند: بارلاونتو (شمالی و بادگیر) شامل سانتو آنتائو، سائو وینسنته، سانتا لوزیا، سائو نیکولائو، سال و بوآ ویستا؛ و سوتاونتو (جنوبی و آرام) شامل مایو، سانتیاگو، فوگو و براوا. بزرگ‌ترین جزیره، سانتیاگو است که پایتخت، پرایا، را در خود جای داده و بیش از نیمی از جمعیت کشور را میزبانی می‌کند.

آب و هوای کیپ‌ورد نیمه‌خشک است و دمای متوسط سالانه بین ۲۲ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد متغیر است. بارندگی نامنظم و عمدتاً در فصل‌های اوت تا اکتبر رخ می‌دهد، که این امر باعث شده تنها ۲ درصد از زمین‌ها قابل کشت باشند. جزیره فوگو، که فعال‌ترین вулکان فعال آفریقا را دارد (پیکو دو فوگو، که در ۲۰۱۴ فوران کرد)، نمادی از طبیعت وحشی این کشور است. کیپ‌ورد در کمربند نیمه‌خشک ساحلی قرار دارد و گونه‌های بومی متعددی مانند پرندگان و خزندگان را میزبانی می‌کند، اما جنگل‌ها تنها ۱۱ درصد از مساحت را پوشش می‌دهند. این کشور اخیراً در فوریه ۲۰۲۴ به عنوان سومین کشور آفریقایی، از شر مالاریا رها شد، که دستاوردی بزرگ در زمینه بهداشت عمومی است.

تاریخ و استقلال

تاریخ کیپ‌ورد با کشف آن توسط کاوشگران پرتغالی در قرن پانزدهم میلادی آغاز می‌شود. این جزایر تا آن زمان خالی از سکنه بودند و پرتغالی‌ها در حدود ۱۴۵۶ آن را مستعمره خود کردند. شهر ریبیرا گرانده (حالا سیوداده ولها) در سانتیاگو در ۱۴۶۲ به عنوان اولین سکونتگاه اروپایی در مناطق گرمسیری تأسیس شد. موقعیت استراتژیک کیپ‌ورد آن را به مرکزی کلیدی در تجارت برده‌های ترانس‌آتلانتیک در قرن‌های ۱۶ و ۱۷ تبدیل کرد، که منجر به رشد اقتصادی سریع از طریق تجارت کالا، برده، عاج و طلا شد. دزدان دریایی مانند فرانسیس دریک در ۱۵۸۵ به این مستعمره حمله کردند.

با افول تجارت برده در قرن نوزدهم، خشکسالی‌های مکرر و رقابت خارجی باعث مهاجرت گسترده و رکود اقتصادی شد. کیپ‌ورد در ۱۹۵۱ از وضعیت مستعمره به استان فرادریایی پرتغال تغییر地位 یافت، اما جنبش‌های ملی‌گرایانه مانند حزب آفریقایی برای استقلال گینه و کیپ‌ورد (PAIGC) به رهبری آمیلکار کابرال در ۱۹۵۶ شکل گرفت. پس از ترور کابرال در ۱۹۷۳ و انقلاب میخک در پرتغال، کیپ‌ورد در ۵ ژوئیه ۱۹۷۵ استقلال یافت. از آن زمان، این کشور به عنوان یک دموکراسی پایدار شناخته شده و در شاخص‌های دموکراسی V-Dem، در ۲۰۲۰ به عنوان دموکراتیک‌ترین کشور آفریقا رتبه‌بندی شد.

دولت و سیاست

کیپ‌ورد یک جمهوری نیمه‌ریاستی واحد است. رئیس‌جمهور، ژوزه ماریا نِوِس، رئیس دولت است و نخست‌وزیر، اُلیسِس کورِیا اِ سیلوا، توسط مجلس ملی منصوب می‌شود. مجلس ملی تک‌مجلسی با ۷۲ کرسی، هر پنج سال یک‌بار انتخاب می‌شود. دو حزب اصلی، PAICV (حزب آفریقایی استقلال کیپ‌ورد) و MpD (جنبش برای دموکراسی)، بر سیاست‌ها تسلط دارند. سیستم قضایی شامل دادگاه عالی عدالت است و قانون اساسی در ۱۹۸۰ تصویب و چندین بار بازنگری شده. کیپ‌ورد سیاست عدم تعهد را دنبال می‌کند و عضو جامعه کشورهای پرتغالی‌زبان است. ارتش ملی بر مبارزه با قاچاق مواد مخدر تمرکز دارد و در عملیات‌هایی مانند "پرتاب پرنده" (۲۰۰۷-۲۰۱۰) شرکت کرده.

اقتصاد و توسعه

اقتصاد کیپ‌ورد عمدتاً مبتنی بر خدمات است، با تجارت، حمل‌ونقل و خدمات عمومی که بیش از ۷۰ درصد GDP را تشکیل می‌دهند. این کشور فاقد منابع طبیعی است و بیش از ۹۰ درصد غذا را وارد می‌کند، در حالی که کشاورزی و ماهیگیری تنها ۹ درصد GDP را تأمین می‌کنند، هرچند ۳۵ درصد جمعیت در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. گردشگری، تولید سبک و حواله‌های دیاسپورا (حدود ۲۰ درصد GDP) ستون‌های اصلی اقتصاد هستند. از دهه ۱۹۹۰، سیاست‌های بازارگرا سرمایه‌گذاری خارجی را ترویج داده و GDP واقعی سالانه بیش از ۷ درصد رشد کرده (۲۰۰۰-۲۰۰۹). در ۲۰۰۷، کیپ‌ورد به عضویت WTO درآمد و از وضعیت کشورهای کم‌توسعه به متوسط درآمد ارتقا یافت. GDP اسمی در ۲۰۲۳ حدود ۲.۶ میلیارد دلار (سرانه ۴۵۰۲ دلار) و GDP بر اساس برابری خرید ۵.۷ میلیارد دلار (سرانه ۹۹۰۹ دلار) بود. مزرعه بادی ۳۰ درصد برق را تأمین می‌کند و هدف ۱۰۰ درصد انرژی تجدیدپذیر تا ۲۰۲۵ است. در ۲۰۲۳، پرتغال ۱۴۰ میلیون یورو بدهی را برای سرمایه‌گذاری‌های زیست‌محیطی بخشید. ضریب جینی ۴۲.۴ نشان‌دهنده نابرابری متوسط است و HDI ۰.۶۶۸ (رتبه ۱۳۵ جهانی).

فرهنگ و جامعه

فرهنگ کیپ‌ورد ترکیبی غنی از عناصر آفریقایی و اروپایی است. زبان رسمی پرتغالی است، اما کریول کیپ‌وردی (کریولو) توسط اکثریت صحبت می‌شود. مذهب غالب کاتولیک (۷۸.۷ درصد) است، با ترکیبی از باورهای آفریقایی بومی. ادبیات غنی است، با شاعرانی مانند پائولینو وییرا و نویسندگانی مانند بالتاسار لوپس دا سیلوا؛ دینا سالوستیو اولین رمان‌نویس زن کشور است. موسیقی، به ویژه ژانر ملی مورنا، با سزاریا اِوُرا (ملکه مورنا) شهرت جهانی دارد. رقص‌های سنتی شامل فونانا، کولادیرا و باتوکه است. غذای ملی، کاشوپا (خورشت ذرت و لوبیا با ماهی یا گوشت)، نمادی از فرهنگ است. کارناوال میندلو رویدادی کلیدی است. جمعیت ۵۹۳ هزار نفری (۲۰۲۲) عمدتاً از نژاد مختلط آفریقایی-اروپایی است و دیاسپورا (نزدیک به یک میلیون نفر) در آمریکا و پرتغال تأثیرگذار است. امید به زندگی ۷۶.۲ سال، نرخ باسوادی ۹۱ درصد و سیستم آموزشی یکی از بهترین‌ها در آفریقا (رتبه ۸ در ۲۰۲۳) است.

ورزش و دستاوردهای اخیر

ورزش در کیپ‌ورد، به ویژه فوتبال، نمادی از اتحاد ملی است. تیم ملی فوتبال، توبارائوش آزویِش (کوسه‌های آبی)، تحت کنترل فدراسیون فوتبال کیپ‌ورد، در ۱۹۷۸ اولین بازی خود را انجام داد و از ۱۹۸۲ به CAF و FIFA پیوست. رتبه فعلی FIFA ۷۰ است. این تیم چهار بار به جام ملت‌های آفریقا (۲۰۱۳، ۲۰۱۵، ۲۰۲۱، ۲۰۲۳) صعود کرده و در ۲۰۱۳ و ۲۰۲۳ به مرحله یک‌چهارم نهایی رسید. صعود به جام جهانی ۲۰۲۶، با ۸ پیروزی در ۱۰ بازی مقدماتی گروه D CAF (از جمله پیروزی بر آنگولا و لیبی)، تاریخی است و کامرون را از صعود محروم کرد. بازیکنان دیاسپورا مانند رایان مندس (۹۲ بازی، ۲۲ گل) کلیدی هستند. کیپ‌ورد در المپیک از ۱۹۹۶ شرکت می‌کند و در ۲۰۲۴ اولین مدال المپیک را در بوکس کسب کرد. بسکتبال نیز موفق است، با برنز در قهرمانی آفریقا ۲۰۰۷ و حضور در جام جهانی ۲۰۲۳.