آسیب شناسی رفتاری در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها

به گزارش اینتیتر ، تقریبا همه ما به این باور رسیده ایم که درکشور عزیزمان فرهنگ مصرف هر چیزی با گذشت زمان زیادی از ارائه خود آن محصول به دست ما میرسد و تا سر برگردانیم همه گیری استفاده از آن آنقدر رشد کرده که دیگر قادر به کنترل، مراقبت و یا هدایت آن به سمت و سوی درست نیستیم. رویارویی با پدیده های عجیب و حیرت آور در شبکه های اجتماعی، من را بر آن داشت تا کمی در باب آسیب شناسی رفتاری در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، نحوه ارتباط، تعامل و به اصطلاح عامیانه تر آداب معاشرت در این شبکه های اجتماعی بنویسم.

ظهور شبکه های اجتماعی

از آنجایی که پیشتر در دو مطلب " شبکه های اجتماعی چه نقشی در تصمیم گیری دولت ها ایفا می کنند؟ " و " نقش شبکه های اجتماعی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران "، برای شما از پیدایش و شکل گیری شبکه های اجتماعی صحبت کردم، اینجا از آنها صرفه نظر کرده و بیشتر به عمق فاجعه می پردازم.

شبکه های اجتماعی در زندگی امروز بشر به بخش مهمی تبدیل شده اند و همچنین به جرات می توان گفت زندگی بدون آنها تقریبا بسیار سخت و طاقت فرساست. تا جایی که افراد مسن که کمتر با این پدیده ها در ارتباط هستند نیز با آنها آشتی کرده و سر سازش را در پیش گرفتند.

شبکه های اجتماعی بر بستر فضای مجازی

همانطور که میدانید لازمه فعالیت شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، بستر فضای مجازی و وب هستند که نیاز اصلی آنها برای پایداری و برقراری ارتباط در این فضای مجازی از طریق اینترنت تامین می شود.

با سرعت رشدی که پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی داشتند، من دیگر به فضای مجازی اعتقادی ندارم. چه بسا که این فضا از فضای حقیقی نیز حقیقی تر شده است. البته حتما به نظر بسیاری از عزیزان احترام می گذارم و قبول دارم هنوز در شبکه های اجتماعی بسیاری از افراد وجود دارند که با هویت غیر واقعی مشغول به فعالیت هستند. ولی اگر این دسته را استثنا قرار دهیم، نوع تعاملات و سرعت جا به جایی اطلاعات آنقدر بر این بستر زیاد شده است که هیچ وقت در دنیای واقعی این امر میسر نبود.

البته این هم خود نوعی آسیب در این فضا است که در اینجا از آن صرف نظر میکنم شاید بعدتر در این مورد هم تجربیات و نظراتم را برای شما بنویسم.

تفاوت شبکه های اجتماعی با پیام رسان ها

حتما بسیاری از شما با تفاوت های این دو پدیده آشنا هستید و یا با مطالعه مطالب پیشین، توضیحاتم را تکراری بدانید اما جبر توضیحات تکراری برای برخی از مخاطبانی که از این مطلب به ما پیوستند جز لاینفک آن است.

خلاصه تر اگر بخواهیم از این مطلب گذر کنیم، باید بگویم که شبکه های اجتماعی بستری بازتر برای ارتباط با مخاطبین و اعضای آنهاست. در پیام رسان ها حتما نیاز به داشتن یک مشخصه از طرف مقابل مثل آیدی، شماره تماس و یا شناسه مخاطب خود هستیم. اما در شبکه های اجتماعی برای ارتباط با صفحات عمومی بدون نیاز به این دسترسی های خاص و حتی از طریق یک هشتگ می توانیم به فرد مورد نظرمان برسیم.

البته این نکته را هم نباید فراموش کنیم که با توجه به اهمیت بالای پیام رسانی، تقریبا همه شبکه های اجتماعی فارغ از نوع عملکردشان، این قابلیت را نیز در خود جای داده اند تا مخاطبانشان بتوانند ارتباط نزدیک تر و بهتری را در آنها تجربه کنند.

همه چیز درباره امکانات پیام رسان ها

بدون شک در دنیای امروز کمتر کسی هست که نام واتس اپ، تلگرام ، وی چت، وایبر و … به گوشش نخورده باشد و یا از آنها استفاده نکرده باشد. البته به لطف محدودیت ها، بسیاری از این پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی از انواع داخلی آنها مثل سروش، ایتا، بله و … را نیز با تلاش برنامه نویسان و فعالان حوزه آی تی تجربه کرده ایم.

اما جدای از اینکه این پیام رسان ها ساخت کدام کشور بوده، با چه زبانی برنامه نویسی شده اند،چه امکاناتی در خود جای داده اند و با چه سرعتی در حال تبادل اطلاعات هستند، یک نکته بسیار مهم در تمامی آنها مشترک است و آن چیزی نیست جز همان گفتگو یا به قول غربی ها چت.

در گفتگو های پیام رسانی ما چه می گذرد؟

کمی قبل تر از واقعی تر شدن فضای مجازی برایتان نوشتم. این گفته خود شاهدی است که قطعا رفتار ما در این فضا نیز باید بسیار بیشتر از گذشته با فضای حقیقی مطابقت داشته باشد. البته من کاملا بر این باور هستم که رفتار در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها هر کدام به نوعی، آداب خاصی را می طلبد اما با توجه به اینکه دو طرف این گفتگو ها همان انسان هایی اند که در فضای حقیقی با در ارتباط هستند احتمالا بیشتر به رعایت برخی نکات بپردازند.

گاهی از یک سلام و احوال پرسی ساده تا ارسال پیام های تبریک و حتی ارسال فایلی برای دیگران از پیام رسان ها استفاده میکنیم. زمانی هم ممکن است که این بستر، فضایی برای سرگرمی ما باشد و در آن برای دوستان خود مطلب طنزی را ارسال کنیم.

هیچ فرقی ندارد شما در دیداری رو در رو برای یک نفر جوک تعریف کنید یا در فضای مجازی و یک پیام رسان. بی پاسخ گذاشتن این پبام طنز هم بسیار ناراحت کننده است و هم به نوعی بی احترامی به طرف مقابل. نکته قابل توجه اینجاست که گاهی برخی از جوک ها به دلیل بیمزگی یا خنده دار نبودن، ما را در فضای حقیقی نیز بسیار به زحمت می اندازد تا نشان ندهیم که این جوک چقدر بد بود و یا حتی شما بد تعریف کردید. اما بعضی ها از ارسال یک ایموجی لبخند در این پیام رسان ها که کاری بسیار راحت تر از خندیدن غیر واقعی در فضای حقیقی است نیز دریغ می کنند.

اشتباه نکنید منظور من نقاب زدن و تظاهر به عملی که آن را قبول ندارید نیست. چون حتی به نشانه احترام هم که شده، می شود به بی مزه ترین جوک ها هم لبخندی کوچک زد. حتما کسی که برای ما طنازی می کند دشمن ما نیست، البته شاید باشد که حتی حاضر به ارسال یک ایموجی هم نیستیم!

سلام کردن در رفتار عمومی همه ما خصوصا شرقی ها بسیار مشهود است. در آداب و رسوم مختلف هم به شکل های متفاوت دیده می شود. یکی از بدترین آسیب های رفتاری در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها همین سلام نکردن و یا پاسخ سلام ندادن در گفتگو های دو نفره است. این آسیب آنقدر عجیب و حیرت آور است که در بعضی از افراد در سنین بالا که اتفاقا بسیار در فضای حقیقی مبادی آداب هستند نیز دیده می شود. به این دلیل این موضوع را آسیبی خطرناک تر می بینم، چون نسل امروز در فضای حقیقی هم ممکن است دیگر به سبک پدران و مادران خود با دوستانشان معاشرت نکنند که البته این خود نیازمند بررسی های جامعه شناختی و فرهنگی است که نه در دانش من است نه جایی در این یادداشت دارد.

شاید با هر کدام از این آسیب ها بتوانیم به نوعی کنار بیاییم اما برای من بی پاسخ گذاشتن یک پیام هیچ توجیهی قابل درک و پذیرش نیست. احتمالا شما خودتان که در حال خواندن این مطلب هستید، اگر زیاد این کار را انجام می دهید، قطعا خواهید گفت که شاید آن زمان وقت مناسبی برای پاسخ به آن پیام نبوده، این توضیح قابل قبول است. ولی وقتی زمان چک کردن داریم و این چک کردن ما برای طرف مقابلمان قابل مشاهده است، او را منتظر پاسخ نگه می دارد، پس بهتر است اگر در آن زمان فرصت کافی برای جواب دادن نداریم، در قالب یک پیام کوتاه آماده آن را برای مخاطبمان ارسال کنیم یا اصلا پیامش را چک نکنیم.

البته اینها که گفتم راه حل های بسیار ساده ایست که قابل انجام هستند. قسمت وحشتناک این پدیده ها بی پاسخ گذاشتن پیام ها تا بی نهایت و فراتر از آن است. دقیقا دسته ای دیگر از عزیزان اعتقاد دارند که برخی از پیام ها هیچ جوابی ندارند و کاملا یک طرفه اطلاع رسانی شده اند!!!!

حتما شما در پیام رسان ها ( به جز کانال ها ) وقتی به صورت پرایوت ( خصوصی ) پیامی دریافت می کنید نشانه ای از تعامل با آن فرد را مشاهده کرده و قطعا بعد از آن نیز در طرف مقابل انتظار پاسخ را. پس چطور می توان پیامی را بی پاسخ گذاشت؟

فرض کنید در یک میهمانی یکی از اقوام را که مدت زمان زیادی است او را ندیده اید، می بیند و به گرمی دستش را فشار داده ( که البته با شیوع پاندمی کووید ۱۹ نه خبر از مهمانی است نه فشردن دستها) و به او تولد فرزندش را تبریک می گویید. حال چه حسی دارید که طرف در چشمان شما نگاه کند بدون اینکه کلامی بگوید شما را ترک کرده و از آنجا خارج شود. این اتفاق از نظر من هیچ تفاوتی با بی پاسخ گذاشتن پیامی در پیام رسان ها ندارد. البته که چه بسا دردناک تر و یا حتی ترسناک تر از آن ملاقات حضوری است. چون در ملاقات حضوری شما حداقل چشمان طرف مقابل را می توانید ببیند و یا حتی دلیل پاسخ ندادنش را جویا شوید ولی در فضای مجازی شما میمانید و دو تیک آبی رنگ و مدت ها انتظار برای یک پاسخ ساده.

در فضای مجازی چطور رفتار کنیم؟

از این دست آسیب ها تا دلتان بخواهد وجود دارد که شاید بیان تک تک آن ها از حوصله شما و این یادداشت خارج باشد.

شاید بعد از خواندن این مطلب منتظر این باشید که فرمولی جادویی و یا دستورالعملی خوب را بشنوید. به شما این اطمینان را می دهم که شخصا هیچگاه در کلامم تلاشی برای هدایت و نصیحت هیچ کسی نداشته و ندارم. تمام این مطالبی هم که بیان کردم، چیزی نبود مگر تجربه شخصی و نگاهی که همیشه به این پدیده شگفت انگیز ( شبکه های اجتماعی ) داشته و دارم.

اما اگر بخواهیم در یک جمله به سادگی این آسیب ها را درمان کنیم، بهتر است رفتارمان در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها را با فضای حقیقی و واقعی مقایسه کنیم. شاید کارهایی که در فضای حقیقی انجام می دهیم اما لزومی بر رعایت آنها در فضای مجازی نمی بینیم، حقایقی پنهان از لایه های عمیق تر شخصیت مان باشد.

نویسنده: رحیم کرمی