خودکشی یکی از آسیب های بزرگ اجتماعی است. این عمل به شدت در جامعه تقبیح شده است. اگر فردی قصد خودکشی داشته باشد و از شرایط آن فرد آگاه باشیم، سریعا باید برای کمک به اقدامات لازم را انجام دهیم.

آمارهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) متاسفانه از تعداد بسیاری خودکشی در سراسر جهان در طول سال خبر می دهد. از میان ان تعداد خودکشی ۷۰۳ هزار نفر افراد جان خود را از دست میدهند. خودکشی آثار منفی بسیاری برای افراد، جامعه، خانواده و دوستان فردی که این عمل را انجام داده می گذارد.

خودکشی دلایل بسیاری می تواند داشته باشد. در تحقیقات اخیری که سازمان بهداشت جهانی اعلام  کرده، خودکشی لزوما در کشورهای مرفه آمار بالایی ندارد و بیشتر در کشورهایی با درآمد متوسط و کم رخ می دهد.

افکار خودکشی و تمایل به انجام این کار یکی از مشکلات جدی بهداشت عمومی است و حتما باید در این خصوص اقدامات ویژه پیشگیرانه ای را انجام داد.

در ادامه این مطلب با علائم خودکشی و راه های پیشگیری از آن آشنا خواهیم شد. پیش از آغاز این بخش حتما توصیه می شود اگر درگیر افکار خودکشی شدید، به روانپزشک و روانشناسان متخصص مراجعه کنید تا برای درمان سریع این مشکل اقدامات ویژه به عمل بیاورند.

علائم خودکشی چیست؟
 

خودکشی معمولا علائم واضحی نشان نمیدهد. ممکن است شما فردی همیشه خندان و خوشرو را مشاهده کنید که به ظاهر امید به زندگی بالایی دارد اما متاسفانه در افکار خودکشی غرق شده است. افکار خودکشی در افراد مختلف متفاوت است. برخی از افراد اگر این افکار را داشته باشند دیگران را خبر دار می کنند اما برخی از افراد سکوت کرده و بیشتر در این افکار غرق می شوند.

با این حال چند علائمی که می تواند در این رابطه هشدار دهنده باشد را در ادامه برایتان آورده ایم.

• صحبت درباره احساس ناامیدی یا تنهایی
• اشاره به این موضوع که دلیلی برای زندگی کردن وجود ندارد
• نوشتن وصیت‌نامه یا بخشیدن اموال شخصی
• گشتن به دنبال راه‌های خودکشی راحت یا بدون درد
• خرید ابزار برای آسیب رساندن به خود (مثل اسلحه)
• خواب زیاد یا کم
• پرخوری یا کم‌خوری (به افزایش یا کاهش وزن قابل‌توجه منجر می‌شود)
• رفتارهای پرخطر (مثل مصرف زیاد الکل و مواد مخدر)
• انزوای بیش از حد
• ابراز خشم یا انتقام‌گیری
• پریشانی یا اضطراب شدید
• تغییرات خلق و خو
• صحبت کردن از مرگ به عنوان راه نجات

از علائمی هستند که می توانند نشان از افکار خودکشی در افراد داشته باشند.

آسیب های افکار خودکشی و انجام عمل خودکشی

برخی از افراد ممکن است گاهی آنقدر در این افکار غرق شوند که دست به عمل خودکشی بزنند اما خوشبختانه فردی به داد آنها برسد و از عمل خودکشی آنها را نجات دهد. در برخی موارد فرد ممکن است دچار آسیب های جسمی و روانی بعد از عمل خودکشی شود و این امر باعث افسردگی بیشتر او و غرق شدن در افکار منفی و رنج بسیار شود. 

از آسیب های انجام عمل خودکشی می توان به این موارد اشاره کرد:

• غم
• اندوه
• عصبانیت
• افسردگی
• احساس گناه

دلیل خودکشی چیست؟
 

خودکشی می تواند دلایلی متفاوتی داشته باشد و بسیاری از روانشناسان نیز علت های مختلفی را برای این عمل ذکر کرده اند. خودکشی معمولا در مردان و افراد بالای ۴۵ سال بیشتر از سایر افراد رخ می دهد. نکته جالب اینجاست که نیمی از افرادی که به دلیل خودکشی جان خود را از دست می دهند دارای اختلال روانی نیستند و از نظر روانی افراد سالمی هستند. دلیل تصمیم آنها بر مبنای هیجانات و عدم مدیریت استرس ها دربرابر مشکلات مالی، عاطفی و شغلی بوده است و این عمل را بدون هیچگونه برنامه ریزی از قبل انجام میدهند. 

با این حال یکی از عوامل خودکشی داشتن اختلالات روانی مانند افسردگی، دوقطبی، اسکیزوفرنی، اختلال اضطراب، اختلال شخصیت و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است. 

در میان این اختلالات می توان گفت افسردگی تاثیر بیشتری در موضوع خودکشی دارد. اما به جز اختلالات روانی عوامل دیگری هم همانطور که در ابتدا ذکر کردیم در این امر موثر هستند که در ادامه مشاهده می کنید:

• امنیت شغلی ضعیف یا پایین بودن میزان رضایت از کار
• از دست دادن شغل
• سابقه مواجهه با خشونت یا مشاهده مداوم خشونت
• ابتلا به بیماری‌های مزمن
• تشخیص بیماری جدی در فرد، مثل سرطان یا ایدز
• انزوای اجتماعی یا مورد آزار قرار گرفتن
• اختلال مصرف مواد مخدر
• سابقه تجاوز یا آسیب روحی در دوران کودکی
• سابقه Suicide یا مشکلات سلامت روان در خانواده
• اقدام به خودکشی در گذشته
• آسیب‌های اجتماعی، برای مثال پایان یافتن یک رابطه جدی
• دسترسی به ابزار مرگبار، مانند اسلحه
• مشکل در پیدا کردن کمک و پشتیبانی
• دسترسی نداشتن به روش‌های درمان اختلالات روانی یا سوء مصرف مواد مخدر
• پیروی کردن از سیستم‌های اعتقادی که مرگ را راه حل مشکلات فردی می‌دانند

علت خودکشی در کودکان و نوجوانان

دلیل خودکشی در کودکان و نوجوانان چیست؟ مرگ خودخواسته در کودکان و نوجوانان معمولا بر اثر رویارویی با موضوعات استرس زا رخ می دهد. باید به این نکته توجه داشت که مواردی که ممکن است نوجوانان و کودکان را دچار استرس کند برای بزرگسالان ممکن است بی اهمیت باشد. به همین دلیل نادیده گرفتن احساسات و ترس های کودکان و نوجوانان اشتباه است و باید از زاویه دید آنان به مسائل نگاه کرد تا احساساتشان را درک کرد.

مرگ خودخواسته در کودکان می تواند بر اثر مشکلاتی که در مدرسه با آن درگیر هستند و یا روابطی که با دوستانشان دارند اتفاق بیفتد.

از علت های خودکشی در کودکان و نوجوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتلا به یک اختلال روانی، از جمله افسردگی
• از دست دادن یکی از دوستان نزدیک یا اعضای خانواده یا درگیری با آن‌ها
• سابقه سوء استفاده جسمی یا جنسی
• مورد آزار قرار گرفتن
• مشکلات مربوط به مصرف الکل یا مواد مخدر
• مشکلات جسمی یا پزشکی
• مشاهده عکس Suicide، خواندن یا شنیدن گزارش‌های مربوط به آن یا شناخت همسالانی که در اثر این اتفاق فوت کرده‌اند
   

علائم افکار خودکشی در کودکان و نوجوانان

کودکان و نوجوانانی که در فکر مرگ خودخواسته هستند معمولا علائم زیر را دارند:

• از اعضای خانواده و دوستان خود کناره‌گیری کنند

• بی‌حوصله باشند
• افت تحصیلی را تجربه کنند
• رفتارهای خشونت‌آمیز از خود نشان دهند
•  به طور مکرر از معده‌درد، سردرد، خستگی و سایر علائم جسمی شکایت داشته باشند

علت خودکشی در سالمندان

در برخی موارد خودکشی افراد سالمند هم به چشم می خورند. افراد بالای ۶۵ سال به دلایل زیر دست به خودکشی می زنند:

• افسردگی

• مرگ عزیزان
• انزوا و تنهایی
• درد، ناتوانی یا بیماری جسمی
• تغییرات عمده زندگی، مانند بازنشستگی یا از دست دادن استقلال

علائم افکار خودکشی در سالمندان 

علائم افکار خودکشی در سالمندان به شرح زیر است:

• تغییر الگوی خواب
• غفلت از خود یا عدم اجرای دستورات پزشکی
•  گوشه‌گیری
• عجله در نوشتن وصیت‌نامه

چگونه افراد در معرض خطر خودکشی را ارزیابی می کنند؟

روانشناسان و متخصصان سلامت روان کار ارزیابی افراد در معرض خطر خودکشی را انجام می دهند و از طریق علائیم و سوابق خانوادگی به ریشه یابی افکار مرگ و خودکشی می پردازند و تشخیص می دهند که خطر خودکشی در فردی بالا هست یا نه.

روانشناسان در بررسی افراد در معرض خطر خودکشی موارد زیر را مورد بررسی قرار می دهند: 

• سلامت روان: در بسیاری از موارد، مرگ خود خواسته معلول اختلالات روانی زمینه‌ای مانند افسردگی، اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی است.
• استفاده از الکل و مواد مخدر: سوء مصرف الکل و مواد مخدر اغلب به افکار خودکشی منجر می‌شود. اگر این موضوع علت اصلی این افکار باشد، اولین قدم مراجعه به مراکز بازپروری است.
• داروها: بعضی از داروهای بدون نسخه یا تجویزی مانند داروهای ضد افسردگی خطر مرگ خود خواسته را بالا می‌برند.
   

استفاده از دارو ها حتما باید تحت نظر متخصص باشد. نکته عجیب درباره دارو های ضدافسردگی این است که در دو ماه اول درمان ممکن است افکار منفی را افزایش دهد. به همین دلیل متخصص در دوز دارو ها تجدید نظر می کند.

روش های درمان افکار خودکشی

روش های درمان افکار خودکشی به شرح زیر است:

گفتگودرمانی: درمان شناختی رفتاری (CBT) یک نوع گفتگودرمانی است که روش‌های کنار آمدن با رخدادهای استرس‌زای زندگی را به فرد آموزش می‌دهد. این روش درمانی به فرد کمک می‌کند که افکار مثبت را جایگزین افکار منفی کند. رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) هم روش مشابهی است که ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد.

دارودرمانی: اگر گفتگودرمانی برای کنترل افکار منفی و مقابله با خودکشی کافی نباشد، برای رفع افسردگی، اضطراب و وسواس دارو تجویز می‌شود. درمان این مشکلات به کاهش یا از بین بردن افکار مرتبط با مرگ کمک می‌کند.

اصلاح سبک زندگی: گاهی‌اوقات در کنار سایر روش‌های درمانی می‌توان با پیروی از عادت‌های سالم خطر مرگ خود خواسته را کاهش داد. برای مثال، پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر، ورزش منظم و خواب کافی کمک‌کننده است.

 

راهکارهای فوری برای جلوگیری از افکار خودکشی

• با یک نفر حرف بزنید. برای این کار می‌توانید با شماره تلفن ۱۲۳ (اورژانس اجتماعی) یا ۱۴۸۰ (سازمان بهزیستی) تماس بگیرید تا به صورت رایگان به شما کمک کنند.

• رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید و وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید.

• هر روز ورزش کنید. فعالیت بدنی باعث ترشح اندورفین می‌شود و استرس را کاهش می‌دهد.
• به اندازه کافی بخوابید.
• از مصرف الکل و مواد مخدر بپرهیزید.
• تنهایی می‌تواند تمایل به Suicide را بدتر کند. بنابراین لازم است با دوستان و اعضای خانواده خود وقت بگذرانید.
• فعالیت‌هایی را انجام دهید که از آن‌ها لذت می‌برید. از انجام کارهایی که حال شما را بدتر می‌کنند از جمله گوش دادن به موسیقی غمگین، خواندن نامه‌های قدیمی و… خودداری کنید.
• از راه‌های سالم مثل مراقبه و تمرینات تنفسی برای کنترل استرس استفاده کنید.
• اگر به مشکلات سلامت روان مبتلا هستید، داروهایتان را به موقع بخورید.
• هرگز نوبت روان‌درمانی را کنسل نکنید.
• به علائم هشداردهنده توجه کنید و آن‌ها را با اعضای خانواده یا دوستان خود در میان بگذارید.
• خانه خود را ایمن و دسترسی به وسایل مرگبار را محدود کنید.

در پایان حتما در صورت داشتن افکار خودکشی به متخصصان سلامت روان مراجعه کنید.