همه چیز درباره فرزندپروری
چه زمانی بچه دار شویم؟ مهارت های فرزندپروری کدامند؟ سبک های فرزندپروری چیست؟ در مطلب همه چیز درباره فرزندپروری به شرح نکات مهمی در خصوص تربیت فرزندان پرداخته ایم. با ما همراه باشید.
اینتیتر- سحر زمانی؛ به دنیا آوردن یک کودک و پرورش او، یکی از مهم ترین تصمیماتی است که زوجین در زندگی مشترکشان اتخاذ می کنند. این تصمیم به این دلیل اهمیت زیادی دارد که مسئولیت بسیاری را برای والدین به دنبال می آورد و این مسئولیت نیازمند دانش و آگاهی است. آگاهی و دانشی که منجر به پرورش کودکی با شخصیت سالم می شود.
بیشتر بخوانید:
- ویژگی های یک ازدواج مناسب کدامند؟
- ضعف آگاهی والدین، مشکلی اساسی در خانواده
- چرا گرفتاریِ رابطه را بر آزادیِ تنهایی ترجیح می‌دهیم؟
حال سوالی که پیش می آید این است که آگاهی و دانش لازم برای فرزندپروری چیست و راه و روش کسب آن به چه صورت است؟ در این رابطه با جناب آقای دکتر محمد رفیعی، روانشناس و روان درمانگر به گفتگو نشسته ایم تا برایمان از آمادگی های لازم روانشناختی و مهارت های فرزندپروری بگوید. در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانیم. با مطلب همه چیز درباره فرزندپروری همراه باشید.
چه زمانی بچه دار شویم؟
اولین سوالی که ممکن است قبل از بچه دار شدن در ذهن زوجین چرخ بزند، این است که زمان مناسب برای آوردن یک کودک چه وقتی است و به عنوان یک پدر و مادر به چه آمادگی هایی نیاز دارند. دکتر رفیعی در این رابطه می گوید: واقعیت اینجاست که هیچ الگوی مشخصی برای تعیین زمان بچه دار شدن وجود ندارد و بسیاری از افراد بعد از ازدواج بچه دار می شوند.
از نگاه روانشناسان تکاملی بچه دار شدن یک عمل زیستی است و هدف از ازدواج تولید مثل است. در واقع از دید این روانشناسان دغدغه طبیعت کمیت است و نه کیفیت. بر اساس این دیدگاه زوجین تنها با بچه دار شدن رسالت خودشان را انجام میدهند.
اما اگر بخواهیم از دیدگاه دیگری به این موضوع نگاه کنیم، بچه دار شدن زمانی درست است که زوجین ظرفیت های مربوط به تحمل موجود دیگری را داشته و به این آگاهی دست پیدا کرده باشند که نمی توانند فرزندشان را کنترل کنند.
واقعیت اینجاست که یک سری الگوهای تاریخی در مبحث فرزندپروری وجود دارند که سالیان سال است توسط خانواده ها اجرایی می شوند. کنترل از مهم ترین این الگوهاست و اساس کار بسیاری از والدین است. بسیاری از پدران و مادران بر این باورند که برای تربیت صحیح فرزند باید از کنترل استفاده کرد و در این راه حتی عشق و دوست داشتن را نیز بهانه کنترل می کنند.
در این سبک تربیتی، کودکی خوب به حساب می آید که حرف گوش کند. حالا فرقی ندارد که چه به او گفته می شود، تنها وظیفه او این است که حرف پدر و مادر را گوش کند. از دیدگاه روانشناسی اریک برنی به این نوع فرزند، کودک انطباق یافته گفته می شود. یعنی کودکی که خود را با خواسته های پدر و مادرش انطباق داده و شرطی شده است. پدر و مادر در این نوع تربیت، کودکی مشروط بار می آوردند که دوست داشتن او مشروط به خوب بودن اوست و خوب بودنش نیز مشروط به حرف گوش دادن.
اما واقعیت اینجاست که حرف گوش دادن فرزند یک ضرورت نیست و نتیجه این روش تنها تنش است. در اینجاست که وقتی فرزند حرف گوش نمی کند، کار به قدرت والدین می رسد و بحث تنش و درگیری مطرح می شود و در نهایت کودک از لحاظ ذهنی شروع به طرد پدر و مادر می کند و عملا دیگر رابطه ای در میان آنها وجود نخواهد داشت.
بنابراین ضرورت دارد تا ما یاد بگیریم که وقتی می خواهیم بچه دار شویم نمی توانیم او را کنترل کرده و به جای او فکر و تصمیم گیری کنیم و تنها وظیفه داریم تا شرایط مناسبی را برای پاسخ به نیازهایش فراهم آوریم.
چرا کنترل می کنیم؟
رفیعی درباره علت کنترل گری توضیح می دهد: کنترل به این دلیل انجام می شود که برای ما قدرت به همراه می آورد. قدرت اینکه همه چیز را تحت تسلط خود داشته باشیم. برای اینکه کنترل نکنیم نیاز داریم تا ظرفیتی را درون خودمان ایجاد کنیم و این ظرفیت نیازمند آگاهی است. آگاهی از این که میزان قدرت کنترل ما بر جهان اطرافمان صفر است. به عنوان مثال نوجوانی را در نظر بگیرید که می خواهد مواد مخدر مصرف کند، در این شرایط اگر والدین دست به کنترل او بزنند فقط اوضاع را بحرانی تر می کنند و عملا رابطه خودشان را با او از بین می برند که این موضوع فرزندشان را در سراشیبی آسیبهای بیشتری می اندازد.
عموما افرادی روی به کنترلگری می آورند که ظرفیت شناختی و هیجانی تفویض اختیار را ندارند. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که یکی از مهم ترین معیارهای آمادگی برای فرزندپروری این است که به این آگاهی برسیم، نمی توانیم او را کنترل کنیم و به جای استفاده از این ابزار باید از راه های دیگری برای ارتباط سازی صحیح با کودکمان وارد شویم. در روانشناسی گلاسری به این راه، نفوذ گفته می شود. طرفدران این دیدگاه می گویند که قدرت کنترل ما نسبت به جهان اطراف صفر است اما قدرت نفوذ مان اندکی است. نفوذ بدین شکل است که اگر بتوانیم رابطه خوبی با فرزندمان برقرار کنیم و او نیز ما را دوست داشته باشد، در این شرایط اگر نظری بدهیم ممکن است آن نظر روی او تاثیری بگذارد.
مهارت ها و آموزش های مورد نیاز فرزندپروری کدامند؟
رفیعی می گوید: در این خصوص باید گفت تمامی دوران فرزندپروری نیازمند آموزش است. اما ۶ و ۷ سال اول زندگی کودک مهم ترین بخش فرزندپروری به حساب می آید. زیرا در این زمان کودک بسیار تاثیر پذیر است و در این دوران پدر و مادر نیازمند آموزش و آگاهی هستند تا بتوانند کودکی سالم را پرورش دهند.
در آموزش های این دوران از دیدگاه های مختلف روانشناسی مانند روانکاوی و طرحواره درمانی استفاده میشود. به عنوان مثال در دیدگاه های روانکاوی دوره های رشدی
کودک و راه های برقرای ارتباط او با جهان اطراف به والدین آموزش داده می شود تا بتوانند ارتباط درست و موثری را با فرزندشان برقرار کنند. همینطور در طرحواره درمانی مهم این است که والدین بدانند رفتار اشتباه آنها به چه میزان می تواند روی فرزندان تاثیر بگذارد. از نگاه طرحواره درمانی والدین باید بدانند که در دوران کودکی طرحواره ها چگونه شکل می گیرند و نیازهای مبتنی بر طرحواره ها را چیست و آگاهی پیدا کنند که چگونه وقتی نیازی ارضا نمی شود این طرحواره ها شکل می گیرند. همچنین در این مسیر بهتر است تا از طرحواره های خودشان نیز آگاه شوند تا از تاثیر منفی آنها بر پرورش فرزندشان جلوگیری کنند.
اساسا آموزش در هر دوره ای از فرزند پروری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به عنوان مثال در دوران نوجوانی نیز پدر و مادر باید آگاهی داشته باشند که نوجوان را فراری ندهند و بدانند در این دوره همه چیز دگرگون شده و تغییر می کند. مثلا در این دوران نوجوان تنها گرا است و تمایل دارد برای خودش باشد. اما بسیاری از پدر و مادرها این موضوع را درک نمی کنند و در پی کنترل آنها هستند.
در این دوران نوجوان مراجع قدرت را زیر سوال میبرد و از آنها فاصله می گیرد. خیلی طبیعی است که نوجوان در این زمان بگوید پدر و مادر من چیزی نمی دادند. اگر والدین از این موضوعات آگاهی داشته باشند، از تغییرات پیش رو نمی ترسند و تنش های کمتری را تجربه می کنند.
آیا تراپی و روان درمانی به والدین برای فرزند پروری کمک می کند؟
رفیعی بیان می کند: اساسا زمانی از تراپی استفاده می شود که پای یک وضعیت پاتولوژیک در میان باشد. در غیر این صورت آموزش در زمینه فرزندپروری کافی است. زمانی که در خانواده اختلالی را مشاهده کردیم، وارد حوزه تراپی می شویم. به عنوان مثال پدر و مادری که اختلال ocpd دارند نیازمند تراپی و درمان هستند. در غیر این صورت شرایط خیلی سختی را برای فرزندشان به وجود می آوردند و احتمال اینکه در او نیز اختلالاتی ایجاد شود، زیاد خواهد شد.
چند سبک فرزندپروری وجود دارد؟
رفیعی درباره سبک های مختلف فرزندپروری می گوید: در مکاتب مختلف روانشناسی انواع و اقسام سبک های فرزندپروری وجود دارد اما سه سبک سخت گیرانه، سهل گیرانه و مقتدر از همه مشهورتر هستند و هر کدام تعاریف خودشان را دارند.
در سبک سختگیرانه یا کنترلگر باور پدر و مادر بر این است تا نظام سختی را در پیش بگیرند. در این سبک تنها آنها مرجع قدرت هستند و حق تصمیم گیری دارند. این سبک بسیار فاجعه است و در این خانواده ها پدر و مادر محبوب نیستند و فرزندانشان از نظر ذهنی از آنها فاصله می گیرند و طردشان می کنند.
پدر و مادر در سبک سهل گیرانه به نیازهای فرزندانشان بی توجه هستند و اساسا هیچ چیز برایشان اهمیت ندارد. معمولا در این خانواده ها کودکان مورد غفلت واقع میشوند و بسیاری از نیازهایشان تامین نمی شود. خیلی از طرحواره ها در این مدل خانواده ها شکل می گیرند.
اما در سبک مقتدر اوضاع متفاوت است. خانواده مقتدر می دانند چه جاهایی اعلام حضور کنند و در چه جاهایی کوتاه بیایند. اعلام حضور این خانواده ها به شکل کنترلی نیست و تنها عقیده و نظر خود را بیان می کنند و تصمیم گیری به عهده فرزندان است.
در این خانواده ها اصلی ترین شرط فضای خانواده، رابطه است. پدر و مادرهای مقتدر بر این باورند که باید در وهله اول رابطه خوبی را میان خود و فرزندشان به وجود آوردند و سپس با بیان نظراتشان نفوذی بر او داشته باشند. به عنوان مثال اگر بخواهیم سفیدی ماست را برای فرزندمان توضیح دهیم در ابتدا باید رابطه خوبی با او داشته باشیم در غیر این صورت او سفیدی ماست را نمی پذیرد. در واقع رابطه است که تعیین میکند ماست سفید است نه منطق. نفوذ در خانواده ای که رابطه خوبی در آن جاری نیست وجود ندارد.
رابطه در خانواده مقتدر خیلی مهم است و آنها می دانند رابطه مهم ترین چیزی است که به هیچ قیمتی نباید تمام شود.
والدین چه بایدها و نبایدهایی را در فرزندپروری رعایت کنند؟
رفیعی بیان می کند: پدر و مادر باید در حیطه خودشان گام بردارند. پدر و مادر هوشمند این را میدانند که کجا باید عمل کنند و کجا نباید کاری بکنند. دانستن این موارد نیازمند آگاهی و دانش است. بسیاری از اوقات این دانش در خانواده وجود ندارد و به جای آن نگرانی ها و چسبندگی های عجیب و غریبی در جریان است.
پدر و مادر باید به این موضوع آگاه باشند که قرار نیست خودشان تبدیل به دو نیرو متخاصم علیه یکدیگر شوند و بدانند که همفکر و یکی بودنشان فضای امنی را در خانه ایجاد می کند.
پدر و مادر و باید الگوی مشترکی داشته باشند تا فرزندشان نتواند آنها را دور بزند.
پدر و مادر باید آگاه باشند تا در صورت اختلاف نظر تنها نظراتشان را بیان کنند و دست به تخریب طرف مقابل نزنند. در واقع وجود اختلاف نظر بسیار خوب است اما زمانی که به تخریب طرف مقابل منجر شود، آسیب زننده خواهد شد.
والدین باید به فرزندشان نشان دهند که آنها هم اشتباه می کنند و اشتباه کردن فاجعه نیست و همینطور اشتباه کردن چیزی از ارزش های ما کم نمی کند. حتی زمانی که در قبال فرزندشان اشتباه می کنند باید از او عذرخواهی بکنند.
به عنوان سوال اخر آیا تنها عنصر مهم پرورش کودکان، خانواده است؟
رفیعی می گوید: خانواده مهمترین عنصر در زمینه پرورش کودکان است. یعنی اگر حال خانه خوب باشد این امید وجود دارد که بچه ها در مقابل عوامل ناامن اجتماعی و محیطی بسیار مقاوم باشند.
معمولا در خانواده هایی که اوضاع خوب نیست، کودکان دچار عقده های روانشناختی می شوند و برای ارضا و جبران آنها در جامعه به دنبال فضایی می گردند و در این مسیر دست به رفتارهای آسیب زا می زنند. در این مواقع خانواده ها می گویند دوست ناباب باعث این رفتارها شده است. اما در واقع خانواده ها فضای این رفتارهای آسیب زا را به وجود آوردند و بعد دوست ناباب به عنوان ابزاری وارد شده و این رفتارها را فعال کرده است.
فرزندان خانواده هایی که در آن فضایی خوب و متعادلی وجود داشته است، به احتمال کمتری سمت رفتارهای آسیب زا می روند. همانطور که اشاره کردیم خانواده فقط یک عامل نیست ولی مهم ترین عامل است تا یک بچه را متعادل تربیت کند. برای حرکت در این مسیر بهتر است تا خانواده ها آموزش های مورد نیاز فرزندپروری را فرا بگیرند.
در مطلب همه چیز درباره فرزندپروری به مهم ترین مباحث فرزندپروری پرداختیم و از آمادگی ها و آموزش های لازم این حوزه برای شما مخاطبان عزیز گفتیم. امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. از اینکه ما را همراهی کردید سپاسگزاریم.
