کم‌خوابی چگونه سلامت نوجوانان را به خطر می‌اندازد؟
سیستم ایمنی بدن انسان به غایت پیچیده و شگفت‌انگیز است. در بدن ما و همچنین از محیط اطراف، مولکول‌هایی به نام «رادیکال‌های آزاد» تولید یا وارد می‌شوند؛ از راه تابش فرابنفش، مواد شیمیایی سمی و هوای آلوده.
به گزارش اینتیتر، سیستم ایمنی بدن انسان به غایت پیچیده و شگفت‌انگیز است. در بدن ما و همچنین از محیط اطراف، مولکول‌هایی به نام «رادیکال‌های آزاد» تولید یا وارد می‌شوند؛ از راه تابش فرابنفش، مواد شیمیایی سمی و هوای آلوده. این مولکول‌ها هم نقش مثبت دارند و هم منفی. در سمت مثبت، به سلول‌های ایمنی کمک می‌کنند تا با عوامل بیماری‌زا مبارزه کنند و عفونت را از بین ببرند. اما وقتی بیش از حد تولید شوند، باعث «استرس اکسیداتیو» می‌شوند؛ حالتی که به سلول‌ها آسیب می‌زند و می‌تواند زمینه‌ساز بیماری شود.
آنتی‌اکسیدان‌ها مولکول‌هایی هستند که رادیکال‌های آزاد را مهار می‌کنند. برخی از آن‌ها مثل ویتامین‌های A، C و E از غذا می‌آیند و برخی را خود بدن تولید می‌کند. مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان درون‌ساز بدن «گلوتاتیون» است که در کبد ساخته می‌شود و فراوان‌ترین آنتی‌اکسیدان در مغز به شمار می‌رود.
یکی از راه‌های بررسی اثرات کمبود خواب، انجام «مطالعات محرومیت از خواب» است. در این پژوهش‌ها داوطلبان داوطلبانه برای مدت مشخصی بیدار می‌مانند و سپس با آزمون‌های گوناگون، تأثیرات آن اندازه‌گیری می‌شود. این تحقیقات نشان داده‌اند که خواب ناکافی اثرات منفی متعددی در حوزه‌های مختلف دارد: توجه و تمرکز کاهش می‌یابد، حل مسئله سخت‌تر می‌شود، فرد زود رنج، مضطرب و پراسترس می‌شود. همچنین به دلیل اختلال در هورمون‌های لپتین (هورمون سیری) و گرلین (هورمون گرسنگی)، احتمال افزایش وزن بالا می‌رود. مهم‌تر از همه، کارایی سیستم ایمنی کاهش می‌یابد و فرد مستعد بیماری‌های مختلف می‌شود.
مطالعات محرومیت کامل از خواب بیشتر روی بزرگسالان انجام می‌شود و به دلایل اخلاقی و ایمنی، در کودکان و نوجوانان بسیار محدود و کوتاه‌مدت است. به همین دلیل پژوهشگران در این گروه سنی بیشتر به بررسی «کم‌خوابی طبیعی» می‌پردازند؛ یعنی مقایسه افرادی که خواب خوب و کافی دارند با کسانی که خوابشان ناکافی یا بی‌کیفیت است.
مطالعه‌ای تازه که در مجله Sleep منتشر شده و توسط گروهی از دانشگاه پزشکی یوتا (ایالت یوتا، آمریکا) انجام شده، اطلاعات مهمی به دانش ما درباره ارتباط کم‌خوابی و تضعیف سیستم ایمنی در نوجوانان افزوده است. پژوهشگران از مفهومی به نام «جت‌لگ اجتماعی» (Social Jet Lag) برای تخمین میزان کمبود خواب استفاده کردند. جت‌لگ اجتماعی یعنی ناهماهنگی ریتم شبانه‌روزی بدن که وقتی رخ می‌دهد که فرد در طول هفته تحصیلی یا کاری خواب کمی داشته باشد و آخر هفته‌ها با خواب طولانی‌تر سعی کند «بدهی خواب» خود را جبران کند. هرچه اختلاف ساعت خواب بین روزهای هفته و آخر هفته بیشتر باشد، جت‌لگ اجتماعی و در نتیجه بدهی خواب نیز بیشتر است.
در این پژوهش که نخستین مطالعه از نوع خود به شمار می‌رود، مغز شرکت‌کنندگان نوجوان با دستگاه MRI اسکن شد و سطح گلوتاتیون با روش طیف‌نگاری (spectroscopy) اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که هرچه بدهی خواب (جت‌لگ اجتماعی) بیشتر باشد، سطح آنتی‌اکسیدان گلوتاتیون در ناحیه قشر سینگولیت قدامی (anterior cingulate cortex) به طور قابل‌توجهی کمتر است. این ناحیه از مغز نقش کلیدی در تنظیم شناخت، احساسات و رفتار دارد.
این یافته‌ها برای اولین بار یک توضیح عصب‌شناختی (نوروبیولوژیک) ارائه می‌دهند که چگونه کمبود خواب در دوران نوجوانی — که یکی از حساس‌ترین مراحل رشد مغز است — می‌تواند به تضعیف سلامت جسمی و روانی منجر شود.
