همه آنچه باید درباره طالبان بدانید

تاریخچه طالبان چیست؟ طالبان چگونه دوباره به قدرت رسیدند؟ رابطه طالبان با دیگر کشورها چگونه است؟ در این مطلب به شرح همه آنچه باید درباره طالبان بدانید پرداخته ایم.

اینتیتر – سحر زمانی؛ چند ماهی می شود که در قلب آسیا اتفاقاتی در حال تکرار شدن است. پس از رفتن نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان، بعد از بیست سال طالبان  جانی دوباره گرفته اند و در پی این هستند تا این کشور را تحت حکومت خودشان در بیاورند. تا به لحظه ای که این مطلب در حال نگارش است چیزی نمانده که طالبان کل افغانستان را تصرف کند. در حال حاضر آنها بر بیش از ۹۰ درصد خاک این کشور تسلط یافته اند. در چند روز گذشته مراکز ولایتی مهم افغانستان مانند هرات، قندهار و مزار شریف سقوط کردند و به دست طالبان افتادند و آن طور که از خبرها حاکی است امروز نیز وارد کابل شدند. در همین حال اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان، ناکام در متحد کردن نیروهای ضد طالبانی، حکومت را واگذار و به افغانستان را به مقصد تاجیکستان ترک کرد.

همزمان با اتفاقاتی که در افغانستان رقم می خورد، مردم ایران و جهان نسبت به حاکمیت یافتن طالبان احساس نگرانی کرده و با مردم افغانستان به همدردی پرداخته اند. در همین حین در فضای مجازی مطالبی پخش می شود. عده ای به شدت موضع مثبت در قبال طالبان دارند و آنها را تطهیر می کنند. در مقابل عده ای هیولایی هفت سر از این گروه می سازند و آن را خطری مهم برای منطقه می دانند. خلاصه آنچه که وجود دارد نگاه صفر و صدی نسب به طالبان است. در این مطلب تلاش کرده ایم به شرح تاریخچه طالبان و سیر و تحولی که در این سالها داشته است بپردازیم.

طالبان چگونه شکل گرفت؟

در بحبوحه جنگ های داخلی افغانستان در دهه ۱۹۹۰ میلادی که حاصل خروج شوروی و ناتوانی رهبران جهادی در تشکیل یک دولت واحد بود، گروهی به نام طالبان شکل گرفت. این گروه متشکل از طلبه هایی است که در مدارس دینی پاکستان به نام “تحریک اسلامی طالبان” تحصیل می کردند و بیشترشان پشتون‌هایی هستند که در مناطق شمال غربی پاکستان و دو سوی خط دیورند، زندگی می‌کنند.

گروه طالبان به رهبری ملامحمد عمر مجاهد با هدف مقابله با شر و فساد و ایجاد یک نظام اسلامی مبتنی بر فقه حنفی در سپتامبر سال ۱۹۹۴ در ولایت قندهار ظهور کردند و تا سال ۱۹۹۶ همانند همین روزها که مشاهده می کنیم توانستند به سرعت در دل افغانستان نفوذ پیدا کنند و با برافراشتن پرچم سفید امارات اسلامی بر کاخ ریاست جمهوری در کابل قدرت را در دست گرفتند و به مدت پنج سال حکومت کردند. پس از به قدرت رسیدن طالبان تنها سه کشور عربستان، امارات و پاکستان آنها را به رسمیت شناختند.

صاحبنظران بر این باورند که طالبان با حمایت پاکستان پا به عرصه سیاست افغانستان گذاشت و بی نظیر بوتو، لیبرال ترین حکمران تاریخ پاکستان گروه طالبان را هدایت می کرد. پس از او نیز نواز شریف دست از حمایت از طالبان نکشید و تلاش کرد تا آمریکا را قانع کند که گروه طالبان بهترین در میان بدهاست.

دوران پنج ساله حکومت طالبان بر افغانستان

طالبان با عقایدی به شدت افراطی و عصر حجری افسار حکومت افغانستان را در دست گرفتند. آنها با واژه دموکراسی کاملا بیگانه بودند و با برقراری خلافت بر کشور حکمرانی می کردند. به جرات می توان گفت که طالبان بیشترین ظلم را در حق زنان افغانستان کرده و آنها را از ابتدایی ترین حقوقشان محروم کردند.

طالبان پس از ورود به کابل و در دست گرفتن قدرت، قوانین سختگیرانه را بر مردم افغانستان اعمال کردند. به عنوان مثال تمام رسانه های تصویری و خصوصی را بستند و نام رادیو افغانستان را به رادیو شریعت تغییر دادند. این گروه استادیوم کابل را به میدان اعدام زنان و مردان تبدیل کردند. به جوانان دستور دادند تا موهایشان را کوتاه کنند و ریش هایشان را نتراشند. از پوشیدن لباس هایی غیر از لباس ملی جلوگیری کنند. به موسیقی گوش ندهند. زنان نیز با محدودیت‌ های زیادی از جمله پوشیدن برقه مواجه شدند. اشتغال زنان در ادارات دولتی و دفاتر ممنوع و حق تحصیل در مدارس و دانشگاه‌ ها را نداشتند.

طالبان در دوران حکومت پنج ساله خودشان در افغانستان به انواع نقض حقوق بشر و فرهنگی متهم شدند. آنها در سال ۲۰۰۱ مجسمه‌ های معروف بودای بامیان را در مرکز افغانستان علی‌ رغم خشم جهانیان تخریب کردند.

در آن دوران، جنگ داخلی ساختار اجتماعی مبتنی بر همبستگی خانوادگی و قبیله‌ ای را که اساس پویایی اقتصادی و اجتماعی کشور بود، متزلزل کرد. تقریباً ۱ میلیون غیرنظامی طی سال‌ های اشغال و جنگ داخلی جان خود را از دست دادند و نزدیک به ۱۰۰ هزار زن نیز بیوه شدند.

اما بزرگترین اشتباه طالبان که در آن دوران که منجر به پایان حاکمیتشان شد، پناه دادن به رهبران القاعده بود. در سال ۲۰۰۰، فشارهای ایالات متحده به طالبان برای تحویل دادن رهبران القاعده شدت یافت و سازمان ملل متحده این گروه را تحریم کرد. در نهایت عملیات تروریستی یازده سپتامبر ۲۰۰۱ القاعده به زیان طالبان تمام شد و یک ماه طول نکشید که آمریکا در راس ائتلافی از کشورهای متحدش، به طالبان حمله کرد و در دسامبر ۲۰۰۱ این گروه از قدرت ساقط شد.

حضور بیست ساله آمریکا در افغانستان

پس از سقوط طالبان در افغانستان، نیروهای آمریکایی به مدت بیست سال در کشور حضور داشتند. زمانی که دوران حکومت طالبان بر افغانستان به سر رسید، مردم این کشور در مدت کوتاهی رنگ آرامش را دیدند. کودکان دختر و پسر به مدرسه برگشتند، زنان اجازه کار یافتند، رسانه‌های آزاد روز به روز بیشتر شدند و همزمان تشکیل و تقویت نهادهای حکومتی و دموکراتیک هم در جریان بود. اما دیری نپایید که باز هم وضعیت افغانستان رو به وخامت گذاشت و امنیت این کشور بار دیگر مختل شد. به گونه ای که در چند سال اخیر عملیات های تروریستی به صورت گسترده در این کشور صورت گرفته است و بسیاری از کودکان بی گناه، زنان و جوانان این مرز و بوم کشته شدند. حضور نظامی آمریکا شاید در وهله اول آرامشی را برای افغانستان به ارمغان آورد اما آرامشی قبل از طوفان بود که سرانجام آن دولتی نالایق و ناکام بود و نتوانست امنیت را برای این کشور فراهم آورد.

در طی این سالها طالبان در حال نبرد با نیروهای ناتو و امریکا برای تصاحب قدرت و سرنگونی دولت حاکم بر کابل بود تا اینکه در فوریه سال ۲۰۲۰ توافق صلح طالبان و آمریکا بر مبنای خروج نیروهای خارجی از افغانستان و رفتن به طرف مذاکرات بین الافغانی امضا شد. شروط عمده ی آمریکا در این توافق شامل فاصله گرفتن طالبان از گروه های مانند داعش و القاعده و تهدید نکردن منافع آمریکا بود.

خروج آمریکا و پیش روی برق آسای طالبان

در سال گذشته نیروهای نظامی آمریکا در حالی افغانستان را ترک می کردند که وضعیت این کشور از بیست سال پیش بدتر شده بود. در همین حال طالبان پیش روی خودشان را آغاز کرده و در صدد دستیابی به حکومت افغانستان اما اینبار با موضعی متفاوت تر از سالهای اولیه ظهور شان بودند. در سالهای اخیر طالبان علاوه بر آمریکا با کشورهای دیگری مانند ایران، روسیه و چین مذاکره کرده و اکنون نیز اعلام آمادگی گسترده برای مذاکره با سایر کشورها را نیز کرده است.

تغییر رویه طالبان؛ ظاهری و گول زننده یا واقعی!

نکته جالب در رابطه با طالبان این است که طی این بیست سال مبارزه و نبرد برای بازپس گیری حکومت، تغییراتی در رویه سابقشان ایجاد کرده اند. مذاکره با سایر کشورها و روی آوردن به گفت و گوی جهانی یکی از تغییرات شگرفی است که در این گروه مشاهده می شود.

طالبان بیست سال پیش، زمان تصرف یک شهر دست به خشونت و اعدام های گسترده می زدند اما امروز شاهد آن هستیم که در کم ترین زمان ممکن شهرها را به تصرف درمی آورند؛ گویی که شهرها را تقدیمشان می کنند و بر خلاف گذشته به جای اعدام استانداران ولایت های افغانستان، با آنها به خوش و بش و گفتگو می پردازند. البته که همچنان افراد تندرویی در این گروه وجود دارند که در برخی از روستاهای افغانستان دست به خشونت و تعرض علیه مردم و به خصوص زنان می زنند. بخش میانه روی طالبان هنوز تکلیف خودش را با این افراد تندرو مشخص نکرده است. با همه این اوصاف تنها گذشت زمان مشخص می کند که طالبان واقعا تغییر کردند یا اینکه این تغییر صرفا نقابی بیش نیست.